Der 4jaehrige Karamanlis mit den Waffen seines Vaters Georgios

Der Makedonischer Freiheitskaempfer Georgios Karamanlis mit seinem Sohn Konstantinos

Die Mutter Fotini Karamanli

Το Βιλαέτι Θεσσαλονίκης(κόκκινη γραμμή) και τα Σαντσάκια Δράμας και Σερών και Θεσσαλονίκης

Η κατάληψις της πόλεως Δράµας, την 1ην lουλίου του 1913
( η Καβάλα κατελήφθη την 27 lουνίου του ιδίου έτους υπό του ελληνικού στόλου)
 έφερε αυτήν υπό την σκέπην τη ελληνικής επικρατείας
και εις τους κόλπους της µητρός πατρίδος.

Το όνειρον του έθνους εξεπληρούτο προηγουµένως κατήχετο υπό των Βουλγάρων οι οποίοι είχαν καταλάβη αυτήν από τους Τούρκους κατά την διάρκειαν του Α' Βαλκανικού πολέµου.

Οι Βούλγαροι κατά το διάστηµα της προσκαίρου κατοχής των εδαφών τούτων την εποχήν εκείνην, 
µετήλθον παν θεµιτόν και αθέµιτον µέσον,
 ίνα αλλοιώσουν την σύνθεσιν του πληθυσµού των πόλεων και των περιφερειών, 
πρός όφελος αυτών ούτως ώστε εις την δεδοµένην περίστασιν
 να προτάξην τας διεκδικήσεις των τάς οποίας δήθεν έχουν επί των περιοχών αυτών.

Η πρόσφατος κατοχή των µερών αυτών υπό των Βουλγάρων- δοθέντα εις αυτούς υπό των Γερµανών δίδει το δικαίωµα εις κάθε ένα ν' αναλογισθή τα µέσα, τα οποία µετέρχονται οι Βουλγάροι εις κάθε δοθής σοµένην τυχον περίστασιν.

Αι γενεαί των Βουλγάρων αντιγράφουν αλλήλας.

 Η επαρχία αυτή, µε την πτώσιν της Κων/πόλεως τω 1453 εδέχθη κι αυτή ως ήτο επόµενον τους Τούρκους κατακτητάς και την Οθωµανικήν κυριαρχίαν.

 Συνέπειαι της Τουρκικής κατακτήσεως ήταν η ελάττωσις του πληθυσµού της (διωγµοί, φόνοι, παιδοµάζωµα κ.τ.λ), αι περιουσίαι των Ελλήνων περιήλθαν εις τους Τούρκους και γενικώς το Ελληνικόν στοιχείον απώλεσε ολίγον κατ' ολίγον την οντότητα του και τας προϋποθέσεις που χρειάζονται δια την ανάπτυξιν και πρόοδον αυτού.

 Πολλαί εκ της περιφερείας αυτής προ της Τουρκικής καταιγίδος κατήλθον εις την παραλίον πόλιν της επαρχίας αυτής και εκείθεν επιβάντες εις πλοία η λέµβους κατέφυγον εις τας νήσους του Αιγαίου και εις άλλα µέρη της Ηπειρωτικής Ελλάδας.

Άλλοι πάλιν, ολιγώτεροι τούτων διέφυγον Βορειότερον.

 Ολίγοι κατέφυγον εις τα Σέρρας, οι κάτοικοι του οποίου απήλαυνον αργότερον ιδιαιτέρων προνοµίων, χορηγουµένων εκτάκτως υπό της Υ. Πύλης.

Σε όλον το διάστηµα της Τουρκικής σκλαβιάς, η επαρχία αυτή απεψιλώθη σχεδόν του Ελληνικού της πληθυσµού.

Ειδικώς η πόλις Δράµα και η περιφέρειά της, η οποία ήσθανθη περισσότερον από κάθε άλλην πόλιν της επαρχίας Ηδωνίδος, το πέλµα του Τούρκου κατακτητού, απεψιλώθη ολοσχερώς του, Ελληνικού της στοιχείου.

Η Μητρόπολις της Δράµας έδρα Έλληνος Μητροπολίτου - λόγω των διώξεων και των αυθαιρεσιών της Τουρκικής διοικήσεως και κάθε τυχόντος Τούρκου κατέστη πολλάκιςανάγκη να µεταφερθή εις την κατοικουµένην υπό Ελλήνων σχεδόν, κωµόπολιν Τσατάλτσα.

Η απελευθέρωσις της επαρχίας αυτής από τους Τούρκους εγένετο υπό των Βουλγάρων, οι οποίοι και συνεπλήρωσαν τας καταστροφάς των προκατόχων των, προς όφελός των.

Το Έλληνικόν στοιχείον παρεδίδετο από του ενός κατακτητού εις άλλον φοβερώτερον εις υπουλότητα και δολιότητα.

Κι η ποθητή ηµέρα- η 1 lουλίου 1913 εσήµανε το τέλος των µαρτυριών και ταλαιπωριών του Ελληνικού στοιχείου, το οποίον µε ακµαίας τας ηθικάς του δυνάµης ενηγκαλίσθη την κυανόλευκον των πρώτων Ελληνικών απελευθερωτικών τµηµάτων που εισήλθον εις αυτήν.

Ταύτα έκρινα αναγκαίον να προσθέσω , ίνα εισερχόµενοι εις την επεξεργασίαν του κυρίως θέµατος, διαγνώσουν οι αναγνώσται στοιχεία και αριθµούς, έχοντες υπ' όψιν τα ανωτέρω.

Το Σαντζάκιον της Δράµας συµπεριλάµβανε 

(Σηµείωσις «Μεγάλης Ελλάδος»: Τα υπό τον τίτλον «Αι αρχαί των Σωβινιστικών τάσεων εν τη Νεωτέρα Βουλγαρία». Παρατεθέντα τρία εν συνόλων άρθρο αποτελούν απόσπασµα, ληφθέν εκ του κεφ. Δ της ανεκδότου ιστορικής µελέτης του νεαρού συµπολίτου µας κ. Λάκη Κων. Πασχαδίση: «Η ιστορία αντιγράφει, εαυτή. Οι Βούλγαροι και ηµείς διαµέσου των αιώνων».

Delacroix.  Griechenland auf den Ruinen von Missolonghi. 1826

Der Makedonische Freiheitskämpfer Lassanis Georgios (1793 - 1870)

Der Makedonische Freiheitskämpfer Papas Emmanouil (1772 - 1821)

Der Makedonische Freiheitskämpfer Karatasos Tasos (1764 - 1830)

Der Makedonische Freiheitskämpfer Ziakas Theodoros (1798-1882)

Der Makedonische Freiheitskämpfer Naoum Panagiotis  (Das allererste Photo eines Griechen)

Der Makedonische Freiheitskämpfer Kasomoulis Nikolaos (1795-1872)

Der Makedonische Freiheitskämpfer Karatasos Tsamis (1798-1861). Der General Makedoniens.

 1.Die Rolle der Kommunistischen Internationalen bei der Geburt der „makedonischen Nation“

In der Historiographie ist die Auffassung sehr verbreitet, die „makedonische Nation“ sei eine Schöpfung Tito-Jugoslawiens. 

Dies lässt sich natürlich nicht bezweifeln, da ja die Kommunistische Partei Jugoslawiens besondere Gründe hatte, im jugoslawischen Makedonien der Zwischenkriegszeit den „Makedonismus“ als nationalideologisches Gegengewicht zur bulgarisch-serbischen Konkurrenz zu fördern.

Die Notwendigkeit der Befreiung der Slawen Makedoniens vom griechischen, serbischen und bulgarischen Einfluss und der Schaffung einer gemeinsamen slawomakedonischen Identität hatten bereits zu Beginn des 20. Jh. einige slawische Intellektuelle betont:

Krste Misirkov,
Stefan Dedov, 
Diamandi Misajkov und 
Dimitrija Cupovski.

Da sie erkannten, 
dass die Konkurrenz zwischen Serben und Bulgaren sich zum Nachteil der örtlichen Bevölkerung auswirkte und die türkische Herrschaft verlängerte,
 strebten sie die Anerkennung der Slawen Makedoniens 
als eigene Volksgemeinschaft (millet) an.

 Doch zu Beginn des 20. Jh. begünstigten die politischen Umstände nicht die Förderung des „Slawomakedonismus“ als neuer kollektiver nationaler Identität,
 und seine ersten Anhänger stießen bei den Massen auf kaum Resonanz.

Die politischen und ideologischen Voraussetzungen für den „Makedonismus“ wurden im Wesentlichen in der Zwischenkriegszeit durch die Dritte Kommunistische Internationale (Komintern) geschaffen. 

Es ist bereits belegt, dass die Kommunistische Internationale die Makedonische Frage als eine Sache der Taktik sah, entsprechend den jeweiligen politischen Gegebenheiten.1

 Die Veröffentlichung wichtiger Dokumente zum Zeitraum 1923-1925 aus dem Archiv der Komintern hat im Wesentlichen die Ansicht bestätigt, 
die Kommunistische Internationale habe damals den Standpunkt von einem einheitlichen und unabhängigen Makedonien in einer Balkanischen Sowjetrepublik propagiert, 
um die IMRO für ihre Bemühung zu gewinnen, 
eine einheitliche Front 
der bulgarischen Kommunisten, 
der bulgarischen Agrarier und 
der bulgaromakedonischen Organisationen zu schaffen, 
um die Revolution in Bulgarien, die Einsetzung einer Arbeiter- und Bauernregierung und die Destabilisierung der Balkanstaaten voranzutreiben.

Der Kommunistischen Internationalen zufolge sollten die makedonischen Organisationen in Bulgarien nicht nur vom Einfluss der bulgarischen „bürgerlichen“ politischen Kräfte befreit, sondern auch vom bulgarischen Nationalismus entfremdet werden.

 Karl Radek äußerte sich bei der Konferenz des Exekutivkomitees der Kommunistischen Internationalen in Moskau (12.-13. Juni 1923) folgendermaßen, indem er der bulgarischen Kommunistischen Partei Vorwürfe machte wegen ihrer neutralen Haltung bezüglich des Putsches gegen die Agrarierregierung unter Aleksandär Stambolijski:

„In der ganzen modernen Geschichte Bulgariens spielt die Makedonische Frage eine große Rolle. 

Makedonien, wo Bauern leben, von denen man schwer sagen kann, ob sie Serben oder Bulgaren sind, stellt ein altes Streitobjekt zwischen Bulgarien und Serbien dar. 

Nach der Niederlage Bulgariens im Krieg hat die Agrarierpartei Stambolijskis auf ihren Anspruch auf Makedonien verzichtet. 

Sie hat nicht nur offiziell verzichtet und in Nis einen Vertrag mit Jugoslawien unterzeichnet, auf Grund dessen Stambolijski die alten makedonischen Organisationen verfolgt hat. Diese Organisationen sind vom sozialen Standpunkt her Organisationen kleiner und armer Bauern. Sie haben eine revolutionäre Vergangenheit, sie haben gegen die Herrschaft der türkischen Grundbesitzer und die serbische Bourgeoisie gekämpft, sie haben illegale revolutionäre Organisationen.

Man sympathisiert schon lange mit der Russischen Revolution. 
Die makedonischen Organisationen waren ein sozialer Faktor, zu dem wir eine Verbindung aufnehmen könnten... 
Die Partei hat nichts getan, und typisch ist die Vernachlässigung der Makedonischen Frage als einer Sache der Taktik...“3

 Statt des Begriffes „bulgarisches Volk“, wie er in früheren Proklamationen der Dritten Internationalen vorkommt, wird 1923-24 der Terminus „makedonisches Volk“ oder „makedonische Bevölkerung ohne ethnische Unterscheidung“ eingeführt.

Absicht der Komintern war vom politischen Standpunkt her die Herausbildung eines einheimischen „makedonischen“ Bewusstseins als ein „Volk“ bei allen Ethnien Makedoniens und ein einheitliches und unabhängiges Makedonien als deren Ziel zur Unterminierung der „bürgerlichen“ Staaten des Balkans.

Die neue auf der Sechsten Konferenz der Kommunistischen Balkanföderation (Dezember 1923 in Moskau) und beim Fünften Kongress der Komintern (17.6.8.7.1924) durchgesetzte Linie ist ein „einheitliches und unabhängiges Makedonien in einer Balkanföderation“ - nur zu verwirklichen, „wenn der Kampf des makedonischen Volkes mit dem Kampf der Arbeiter und Bauern des Balkans einhergeht“.

Es ist nicht schwer zu verstehen, dass eine solche Politik auf die Aushöhlung der Balkanstaaten einschließlich Bulgariens abzielte.


 In einem Brief an die IMRO im Juli 1924 machte die Komintern für eine Unterstützung der organisation deren Pflicht, 
mit dem Ziel der Vertreibung der bulgarischen Staatsorgane aus dem bulgarischen Teil Makedoniens und der Proklamation seiner staatlichen Unabhängigkeit die Revolution in Bulgarien zu beginnen, zur Voraussetzung.4

Der Druck, der im Jahr 1924 von der Komintern auf die Kommunistische Partei Griechenlands ausgeübt wurde, den Beschluss des Fünften Kongresses der Komintern bezüglich der Makedonischen Frage zu akzeptieren, erklärt sich aus ihrer Politik gegenüber der IMRO.

Kommunistische Partei Griechenlands

 Der Flügel der Kommunistischen Partei Griechenlands,
der die neue Linie akzeptierte,
 rechtfertigte seine Haltung mit dem Argument,
soweit der Standpunkt von einem
„einheitlichen und unabhängigen Makedonien“ zu einem erfolgreichen Ausgang der Revolution in Bulgarien und auf dem Balkan beitrage,
müsse die Kommunistische Partei Griechenlands als internationalistische Partei sie akzeptieren, auch wenn das zu einem Konflikt mit dem griechischen Bürgertum führe.5

Der Begriff „makedonische Nation“, emphatisch gleichgesetzt ausschließlich mit dem slawischen Element in Makedonien, hatte noch nicht in die Texte der Komintern Eingang gefunden, doch die Makedonische Frage galt nicht mehr als eine bulgarische Angelegenheit.
Die Pläne der Komintern schlugen fehl, aber die sowjetische Einmischung in die Makedonische Frage hatte eine politisch-ideologische Polarisierung der bulgarisch-makedonischen Bewegung zur Folge.

Als ideologischer und politischer Antipode der IMRO unter Ivan Mihajlov wurde im Oktober 1925 in Wien die unter dem Schutz der Kommunistischen Internationalen stehende Vereinigte IMRO gegründet.

Im Zentralkomitee der Vereinigten IMRO gab es einen kommunistischen und einen national-revolutionären Flügel, der, obwohl er mit einer kommunistischen Ausrichtung nicht einverstanden war, für eine Revision der Friedensverträge auf die Hilfe der Sowjetunion baute.

1928 wurde im Licht der Beschlüsse des Sechsten Kongresses der Komintern der nationalrevolutionäre Flügel des Zentralkomitees der Vereinigten IMRO ausgemerzt,
das somit einen kommunistischen Charakter im engeren Sinn erhielt,
wobei Dimitär Vlahov und Vladimir Poptomov, Mitglieder der Bulgarischen Kommunistischen Partei, eine führende Rolle spielten.

Angesichts der Tatsache, dass ihr sitz zuerst in wien und später in Berlin war, war der Einfluss der Vereinigten IMRO im Balkanraum unbedeutend, und ihr journalistisches Organ mit dem Titel Makedonsko Delo („Makedonische Sache“), das in bulgarischer Sprache herausgegeben wurde, war auf dem Balkan schwer zugänglich.

 Bis 1928 wurden nur im serbischen Teil Makedoniens kleine zur Vereinigten IMRO gehörige Gruppierungen ohne eigentliche politische Bedeutung aufgebaut, und 1929 wurden sie endgültig von den serbischen Behörden zerschlagen.

 In Bulgarien wurden 1928 die ersten Zellen der Organisation gegründet, aber dennoch konnte sich die Vereinigte IMRO in Bulgarien wegen ihres kommunistischen Charakters im engeren Sinne und der feindlichen Haltung der IMRO unter Mihailov nicht zu einem bedeutenden politischen Faktor entwickeln und beschränkte sich auf Propagandatätigkeit unter den bulgarisch-makedonischen Flüchtlingen.

 Die wesentliche politische Linie der Organisation bestand in einem „einheitlichen und unabhängigen Makedonien“ in einer Balkanföderation und unter dem Begriff „makedonisches Volk“ liefen alle Ethnien Makedoniens (Bulgaren, Albaner, Türken, Juden, Aromunen, Griechen, Roma).

 In einem Memorandum der Organisation (10. 9. 1927) an den Präsidenten der Vertretung der nationalen Minderheiten in Genf über den Zustand der unterdrückten Völker des Balkans im Jahr 1927 wurde charakteristischerweise Folgendes betont:

Im serbischen Makedonien wenden alle Belgrader Regierungen, ungeachtet ihrer Unterschiede bezüglich Innen- und Außenpolitik, gegenüber den Makedoniern dieselbe Politik an. 

Das makedonische Volk, das heißt alle Ethnien, die dort lebten und für die wir sprechen: 
Bulgaren, Albaner, Türken, Juden, Zigeuner genießen keine politischen und bürgerlichen Rechte. 
Alle serbischen Behörden behandeln sie nach wie vor als Serben...

Wenn wir untersuchen, wie das makedonische Volk unter der griechischen Sklaverei lebt, stellen wir fest, dass auch hier der Zustand der nämliche ist. 
Die griechischen Behörden haben die Türken aus Makedonien vertrieben, nachdem sie sie zuerst um ihr Hab und Gut gebracht hatten.

 Die Juden hindern sie in vielen Dingen, um sie zum Aussiedeln zu zwingen. Sie vertreiben auch die Bulgaren...

 Es gibt keinen Unterschied in der Politik zwischen der griechischen und der serbischen Regierung, was die Ethnien Makedoniens betrifft. 

Griechenland behandelt diese Ethnien wie Sklaven...

Wenn wir den bulgarischen Teil Makedoniens untersuchen, stellen wir fest, dass auch hier der Zustand ähnlich ist wie im serbischen und griechischen Teil.

Die griechischen und türkischen Makedonier, die zuerst hier lebten, wurden vertrieben. 
Die Bevölkerung bulgarischer Nationalität, die in diesem Teil Makedoniens lebt, erfreut sich kultureller Rechte. 
Sie hat Schulen, Kirchen usw. 
Und das ist der einzige Unterschied zwischen dem Zustand der Makedonier in Bulgarien und jenem in Griechenland und Serbien...

Von jedem anderen Gesichtspunkt unterscheidet sich der Zustand der Makedonier in diesem Teil Makedoniens nicht von den Teilen, die sich unter griechischer und serbischer Hoheit befinden, und in manchen Fällen ist er sogar schlechter. Das in Makedonien unter bulgarischer Herrschaft geltende politische System ist

eines der tyrannischsten, die es auf der Welt gibt... Was den wirtschaftlichen Zustand betrifft, in dem man die makedonischen Bulgaren in diesem Teil Makedoniens leben lässt, ist er besonders tragisch... “

6. Welche Faktoren spielten eine Rolle, sodass dieser Standpunkt verlassen und die Auffassung von der Existenz einer ausschließlich mit der slawischen Volksgruppe gleichgesetzten „makedonischen Nation“ angenommen wurde? Heute erlaubt uns die Möglichkeit eines Zugriffs auf das Archiv der Komintern eine vollständigere Darstellung dieses Prozesses.

Im Allgemeinen wird die alte Auffassung bestätigt, dass nach der Machtergreifung Hitlers die Komintern im bevorstehenden Krieg die Ausnützung der Makedonischen Frage durch Nazideutschland zu Gunsten Bulgariens, wie auch im Ersten Weltkrieg geschehen, verhindern wollte.

 Da die IMRO unter Mihailov 1933 den Standpunkt der Vereinigten IMRO von einem einheitlichen und unabhängigen Makedonien akzeptiert hatte - allerdings als zweiter bulgarischer Staat, indem die bulgarische nationale Identität als passend zu der politischen Bezeichnung „Makedonier“ empfunden wurde -, war das Bedürfnis nach der Aufnahme eines nicht nur ideologischen und politischen, sondern auch nationalen Kampfes gegen die IMRO unter Mihailov nunmehr ersichtlich.

Wesentlichen Einfluss hatte auch die Bemühung der Komintern, die Ausnützung der nationalen Probleme Jugoslawiens und speziell der Kroatienfrage durch Nazideutschland zu verhindern, und aus diesem Grund wurde auch die Frage der Gründung einer nationalen kroatischen und slowenischen Partei aufs Tapet gebracht, sodass sich die nunmehr auf nationaler Basis organisierten kommunistischen Parteien mit den nationalen Problemen des Landes beschäftigen konnten.

Unter den neuen Bedingungen sollte Jugoslawien einen Schutzwall gegen einen eventuellen Versuch der Deutschen, auf den Balkan vorzudringen, darstellen.

Sobald Vladimir Poptomov, Mitglied des Zentralkomitees der Vereinigten IMRO, erfahren hatte, dass innerhalb der Komintern über den Zustand der Organisation und die Perspektive der „revolutionären Aktivität“ gesprochen werden sollte, legte er am 15.11.1933 dem Balkanländer-Sekretariat (BLS), dem für den Balkan zuständigen Organ der Komintern, ein Memorandum vor.

 Er sah nach die Ursachen des Scheiterns der Vereinigten IMRO bei ihrem Versuch, sich zu einer Massenorganisation zu entwickeln, in ihrem zentralistischen Charakter, den Schwierigkeiten der Verbreitung der Zeitung „Makedonische Sache“ und in der Schwierigkeit für die Bevölkerung in Griechenland und Jugoslawien, die Zeitung zu lesen und zu verstehen, da sie in der bulgarischen Schriftsprache herausgegeben wurde.
Poptomov wies besonders auf die unterschiedlichen in den drei Teilen des weiteren makedonischen Raumes herrschenden politisch-sozialen Zustände hin, auf die andauernde Serbisier- ung und Hellenisierung der slawischen Bevölkerung, die zur Folge hatte, dass die jungen Generationen sich mündlich und schriftlich nur in serbischer oder griechischer Sprache ohne Schwierigkeiten ausdrücken konnten.

So konnte Poptomov zufolge die Zeitung „Makedonische Sache“ nur von den bulgarisch-makedonischen Flüchtlingen Bulgariens verstanden werden. 

Er schlug die Dezentralisierung der Organisation vor, die Gründung einer national-revolutionären Organisation in jedem Teil Makedoniens unter der Anleitung der kommunistischen Parteien und die Parole von der „Selbstbestimmung des makedonischen Volkes bis zur Verselbständigung als souveränes und einheitliches Makedonien“.
 Der wesentliche Punkt von Poptomovs Bericht war vielleicht die Bestätigung der Gefahr, dass die Serbisierung und die Hellenisierung gelingen könnten.

Bei der Konferenz des BLS am 20. Dezember 1933 wurde der Bericht von Rilski9 (Pseudonym von Georgi Karadzov), einem Mitglied der Vereinigten IMRO (Bulgarien) über die Vereinigte IMRO untersucht und seine Auffassung vom Recht des „makedonischen Volkes“ auf seine Abspaltung, von einem einheitlichen und unabhängigen Makedonien und einer Balkanföderation der Werktätigen angenommen.10

Es wurde auch die Frage nach der Nationalität der Makedonier gestellt und „ eine besondere Untersuchung der Frage, möglichst unter Beteiligung der auf Makedonien angereisten Genossen, für nötig befunden“11

An der Konferenz am 22. Dezember 1933nahm auch Vlahov teil.

Es stellte sich das Problem der Verfassung eines Resolutionsentwurfes über die Vereinigte IMRO mit der Nationalität der Makedonier als Kernpunkt, und Vlahov, Rilski und German (Pseudonym des bulgarischen Kommunisten Pavle Gicev) wurden beauftragt, in drei Tagen den Vorentwurf zu 12 präsentieren.

Die Hauptpunkte darin sind folgende:

„Die nationale Frage Makedoniens steht in besonders engem Zusammenhang mit der Frage des Krieges und mit der Frage der internationalen sozialen Revolution.

Die seltene Eigentümlichkeit der historischen Entwicklung hat hier vom nationalen Standpunkt einen Zustand geschaffen, zu dem es nirgends in Europa ein Pendant gibt...
Nach dem Balkankrieg und dem imperialistischen Krieg wurde Makedonien in drei Stücke gerissen und zwischen Serbien, Griechenland und Bulgarien aufgeteilt.

Es kam zu einer künstlichen Bevölkerungsverschiebung zwischen ganzen Gegenden, Neubesiedlung, gewaltsamer Entethnisierung und Assimilation...

Das makedonische Volk sieht die Gefahr, in der es schwebt, solange es einen Kapitalismus und einen Imperialismus geben wird, solange die großen imperialistischen Zentren die kleinen Balkanstaaten ausbeuten...

 Die Bevölkerung des Landes, die schon so viele Kriege erlebt hat, ist sich bewusst geworden, dass der neue Imperialismus zu ihrer völligen physischen Vernichtung führen könnte, wenn der Krieg nicht davor durch einen Aufstand und den Sieg der sozialen Revolution in Europa abgewendet wird.

Dieser Zustand lässt die gesamte Bevölkerung der Werktätigen dieses Teils der Balkanhalbinsel sich zusammenschließen und schafft hier eine eigentümliche Tatsache, nämlich dass sowohl die Bevölkerung, die die slawische Sprache spricht, als auch die Bevölkerung, die die Sprachen der Minderheiten spricht, dieselbe nationale Unterdrückung empfindet, dieselbe wirtschaftliche Ausbeutung und Plünderung.

Sie hat zum gegenwärtigen Zeitpunkt gemeinsame Interessen und empfindet die Notwendigkeit der gemeinsamen Verteidigung, wenn die bevorstehenden Ereignisse eintreten...

Die werktätigen Massen Makedoniens nennen sich selbst weder Bulgaren noch Serben und wollen auch nicht solche sein und empfinden die Regierung der Griechen und der Türken als Fremdherrschaft. Sie bezeichnen sich als souveräne makedonische Gesamtheit...

Hier ist die Idee der makedonischen nationalen Hoheit identisch mit dem Recht der vollen nationalen Selbstbestimmung Makedoniens 
und die Idee von einer einheitlichen und unabhängigen makedonischen Republik der Werktätigen identisch mit dem gemeinsamen Kampf gegen den Imperialismus und der sozialen Revolution... “13

Der Hauptteil bezog sich auf den bevorstehenden Krieg, und unter den Begriffen „makedonisches Volk“ und „die werktätigen Massen Makedoniens“ wurden alle Ethnien Makedoniens verstanden, Slawen und Nichtslawen, als eine politische Gesamtheit mit der politischen Bedeutung des Begriffes „Volk“.

Diese Besonderheit verlieh das Recht auf einen einheitlichen und unabhängigen makedonischen Staat „der Arbeitermassen“. 

Im Wesentlichen unterschied sich der Text nicht von den früheren Proklamationen der Vereinigten IMRO - nur mit dem Unterschied, dass aus taktischen Gründen kein Bezug mehr genommen wurde auf eine Sowjetrepublik oder Balkanföderation.

 Der Text des Vorentwurfes wurde nicht als befriedigend bewertet, und in der Konferenz des BLS am 28. Dezember 1933, bei der Vlahov nicht anwesend war, wurde German (Pseudonym von Gicev) beauftragt, dem BLS bis zum 31. Dezember 1933 die Endfassung des Resolutionsentwurfes vorzulegen.14


Doch auch der dem BLS am 31. Dezember 1933 vorgelegte Text war ähnlich wie der Vorentwurf.

„. Nach dem Balkankrieg und dem imperialistischen Krieg, als deren Folge der vom geographischen und wirtschaftlichen Standpunkt einheitliche makedonische Raum zwischen Serbien, Griechenland und Bulgarien dreigeteilt wurde, hat sich die wirtschaftliche und politische Lage der makedonischen Bevölkerung noch mehr verschlechtert...

Als Ergebnis dieser Politik hat sich die alte ethnographische Physiognomie einiger Teile Makedoniens fast von Grund auf verändert - im griechischen Teil -, und soweit dort einheimische Bewohner verblieben sind, ist es ihnen unter Todesstrafe verboten, ihre Muttersprache zu sprechen (in Makedonien unter serbischer und griechischer Herrschaft).

Die überwältigende Mehrheit der werktätigen makedonischen Bevölkerung, die in Makedonien lebt oder anderswo als Flüchtlinge, stellt trotz der vorhandenen Unterschiede in Religion und Sprache und der im Lauf der Jahrhunderte künstlich geschaffenen Zwietracht zum gegenwärtigen Zeitpunkt eine Gesamtheit mit gemeinsamen wirtschaftlichen und politischen Interessen dar und empfindet die Notwendigkeit der gemeinsamen Verteidigung, wenn die großen bevorstehenden historischen Ereignisse eintreten... 

Aufbauend auf die Bewusstmachung der Notwendigkeit, die wirtschaftliche und politische Einheit Makedoniens zum Nutzen ihrer physischen Existenz zu erhalten, verlangt {die Bevölkerung} das Recht auf ihre nationale Selbstbestimmung bis zur Abspaltung zu Gunsten eines unabhängigen makedonischen Staates.

 Die makedonischen Massen wollen nicht mehr zu Bulgarien, Serbien oder Griechenland gehören, obwohl im Hinblick auf Sprache und Religion verschiedene Teil der makedonischen Bevölkerung mit der Bevölkerung des einen oder anderen Balkanstaates näher verwandt sind. 

In Erkenntnis all dieser Dinge muss das BalkanProletariat den nationalen Befreiungskampf des makedonischen Volkes mit dem Ziel der nationalen Befreiung und des Zusammenschlusses in jeder Weise unterstützen und es immer konsequent und beständig lehren, dass nur die vollständige Niederlage des Imperialismus das makedonische Volk von der Gefahr der völligen physischen Vernichtung befreien kann - einer Bedrohung, die für es immer vorhanden ist im Hinblick auf seine geographische Position. “15

Die Kommunisten des Balkans erfassten damals den Kern des Problems nicht..

Es ging natürlich um die Frage der Identität der Slawen Makedoniens, die das revisionistische Bulgarien als nicht befreite Bulgaren ansah - etwas, was dazu beitragen sollte, dass sich Bulgarien im bevorstehenden Krieg dem deutschen Lager anschloss.

Die Hinterfragung der bulgarischen Identität der Slawen Makedoniens würde Bulgarien das Recht auf seine Ansprüche nehmen. 

Schon während der Balkankonferenzen (1930-1933) war das Beharren Bulgariens auf der Notwendigkeit der Unterzeichung bilateraler Verträge zum Schutz der Minderheiten typisch. In diesem Sinne musste der Beschluss gefasst werden.

Daher wurde bei der Konferenz des BLS am 3. Januar 1934 Germans Text nicht angenommen, und ein Eingreifen hochrangiger Führungskräfte der Komintern wurde notwendig. Bewiesen ist die Teilnahme von Vasil Kolarov an der Änderung des Resolutionsentwurfes.16

Der neue Text wurde in der Konferenz des BLS am 7. Januar 1934 präsentiert und vom Politbüro des Exekutivkomitees der Komintern in einer geschlossenen Sitzung am 11. Januar 1934 genehmigt.

Dem schlichten Protokoll der Sitzung fand eine Diskussion statt, an der unter anderem Vlahov, Kolarov und German teilnahmen. Leider wurden die vorgebrachten Ansichten nicht aufgezeichnet. Das Politbüro nahm den Text des Berichtes als Grundlage an und beauftragte das BLS damit, „den Text auf der Basis des Meinungsaustausches und in Einklang mit dem Genossen Kuusinen endgültig 17 auszuarbeiten.

Die Parole Republik der Werktätigen’ muss im Beschluss bleiben“. So war für die endgültige Formulierung der Resolution über die Makedonische Frage und die Vereinigte IMRO das Eingreifen sehr hoher Führungskräfte der Komintern wie Otto Kuusinen, Sekretär des Exekutivkomitees der Komintern und Mitglied der Finnischen Kommunistischen Partei, entscheidend.

Die Resolution unterschied sich bedeutend von dem Entwurf vom 31. Dezember 1933.

„Aus dem Umstand der Zuspitzung der internationalen Widersprüche und der Gegensätze zwischen den Klassen, der direkten Gefahr neuer Kriege und der vollen Entwicklung der revolutionären Krise spielt die makedonische national-revolutionäre Bewegung, 
an deren Spitze die Vereinigte IMRO steht, 
die Rolle eines wichtigen Faktors und Bundesgenossen der Arbeiterklasse, 
des Bauerntums und aller unterdrückten Ethnien
 im Kampf für den Sturz der Herrschaft des Bürgertums und der Grundbesitzer in den drei Staaten, die Makedonien seiner Freiheit beraubt haben.

Die Aufteilung Makedoniens, die die Grundlage darstellte für die Allianz zwischen Bulgarien, Serbien und Griechenland in ihrem Krieg gegen die Türkei und sofort zum Problem wurde, das zu einem neuen Krieg Serbiens und Griechenlands und anderer gegen Bulgarien führte, ist in der Nachkriegszeit eine ständige Ursache für die Zuspitzung der Gegensätze und den Kampf zwischen den drei Staaten um die Vorherrschaft in ganz Makedonien und den Zugang zur Ägäis.

Auf der anderen Seite haben die großen imperialistischen Staaten Makedonien in einen Brückenkopf für Kriegshandlungen im imperialistischen Weltkrieg verwandelt und schlachten jetzt die Makedonische Frage für die Stärkung ihrer Position auf dem Balkan aus.

 So ist Makedonien einer der Herde für einen bevorstehenden imperialistischen Krieg.

Die Staaten, die in Makedonien die Vorherrschaft haben, wenden eine räuberische Wirtschaftspolitik an, die die Werktätigen aussaugt, blindwütigen Terror und nationale Unterdrückung.

 Die vorherrschenden Ethnien der drei imperialistischen Staaten, die Makedonien zerstückelt haben, rechtfertigen die nationale Unterdrückung mit der Leugnung der ethnischen Besonderheiten des makedonischen Volkes, mit der Leugnung der Existenz eines makedonischen Volkes.

Der griechische Chauvinismus behauptet, die einheimische slawische Bevölkerung in dem Teil Makedoniens, über den er herrscht, bestehe aus in den vergangenen Jahrhunderten slawisierten Griechen, die mit Gewalt zur griechischen Kultur „zurückkehren“ müssen, indem man ihnen das Sprechen und Lernen ihrer Muttersprache verbietet.

 Die großserbischen Chauvinisten erklären, indem sie sich auf das Vorhandensein serbischer Beimischungen in der Sprache der einheimischen makedonischen Bevölkerung berufen, diese Bevölkerung zu einem der „Stämme“ der einheitlichen jugoslawischen Nation und serbisieren sie mit Gewalt. Und schließlich erklärt der bulgarische Chauvinismus, der die Verwandtschaft der makedonischen Sprache zur bulgarischen ausschlachtet, sie zu Bulgaren und rechtfertigt so den Besatzungszustand im Landkreis von Petritsi und seine räuberische Politik im Hinblick auf ganz Makedonien.

 Im Kampf gegen die Zerteilung und die Versklavung des makedonischen Volkes, gegen jedwede nationale, kulturelle, soziale und wirtschaftliche Unterdrückung muss die Vereinigte IMRO den wahren Sinn all der klugen Schlüsse aufdecken, die den Makedoniern den Charakter einer Nation verweigern, und die Durchdringung ihrer Umgebung verhindern...

Die Vereinigte IMRO muss einen Kampf gegen jedwede Art der nationalen Unterdrückung organisieren und täglich führen, gegen jedes Sondergesetz, für das Recht auf die Muttersprache in allen staatlichen und öffentlichen Einrichtungen, für die Freiheit der Schulen, der Publikationen usw. in der Muttersprache...

 In diesem Kampf muss die zentrale Losung der Vereinigten IMRO die Losung vom Recht der Nation auf Selbstbestimmung bis zur Abspaltung und der Erlangung der unabhängigen makedonischen Republik der Werktätigen sein.

Eindeutig ist die Differenzierung der Begriffe „makedonisches Volk“, d. h. alle Ethien Makedoniens in der politischen Bedeutung des Begriffes „Volk“, und „makedonische Nation“ als Volksgemeinschaft, bezogen ausschließlich auf die Slawen.

Da die bisherigen Bemühungen der Komintern, die Makedonische Frage vor allem im Sinne der revolutionären Idee auszuschlachten, nicht das gewünschte Ergebnis gebracht hatte, war der Rückgriff auf die nationale Idee chancenreicher.

War der Beschluss dennoch ein Reflex auf die tatsächlichen Zustände?
 Hatte die Aufteilung Makedoniens bei den Slawen ein Gefühl der Zusammengehörigkeit entstehen lassen, das Bedürfnis der Entfremdung von der bulgarischen, serbischen oder griechischen nationalen Idee?
 Wie schon erwähnt, verlief die Entwicklung in den drei Teilen unterschiedlich.

Die slawische Bevölkerung gebrauchte den Begriff (Slawo-)Makedonier als geographischen Begriff, aber auch als ungefährliche Bezeichnung, die die eventuell gefährliche öffentliche Selbstbezeichnung „Bulgare“ in Jugoslawien und Griechenland entschärfen oder das Lokale, die Bedeutung des „Autochthonen“ im Gegensatz zu den Zuwanderern, den serbischen Ansiedlern oder den griechischen Flüchtlingen bezeichnen konnte.

Auf der Ebene des Selbstbewusstseins drückte sich das Gefühl des unterschieds zur griechischen oder der serbischen Idee eher durch eine probulgarische Haltung aus,19 soweit man nicht von Personen mit hin und her fließendem Bewusstsein sprechen konnte.

Skopjes Geschichtsschreibung unterstützt die Auffassung, die Resolution der Komintern sei die erste Anerkennung der „makedonischen Nation“ als objektiver Tatsache von einer internationalen Institution gewesen - etwas, was für die weiteren Entwicklungen von großer Bedeutung sein sollte. Doch wie man aus den Sitzungsprotokollen ersehen kann, beweist der unterschiedliche Inhalt der Vorentwürfe des

Beschlusses und des endgültigen Beschlusses, dass die „makedonische Nation“ nicht von Anfang an als eine gegebene Tatsache angesehen wurde.

Die Komintern bezog sich weder auf die Wegbereiter des slawomakedonischen Separatismus noch stellte sie die besonderen nationalen charakterzüge der „Makedonier klar“, die sie von den Serben, Griechen und Bulgaren unterschieden.

Es ist typisch, dass selbst die Kommunisten des Balkans im Vorentwurf und im Entwurf zur Resolution über die Vereinigte IMRO nicht imstande gewesen waren, 
den Begriff der „Ethnie der Makedonier“ als eigene „slawomakedonische Nation“ aufzufassen.

 Es besteht kein Zweifel, dass dies eine politische Entscheidung der Komintern war, die den kommunistischen Parteien des Balkans aufoktroyiert wurde.

Mit diesem Beschluss wurde das Recht Bulgariens und der IMRO unter Mihailov, Anspruch auf die Befreiung der „Makedonier“ als noch unterworfener Bulgaren zu einer zweifelhaften Sache gemacht.

Gleichzeitig waren die Meinungsverschiedenheiten zwischen den bulgarischen und den jugoslawischen Kommunisten über die nationale Identität der „Makedonier“ in der Schwebe.

Jetzt waren die kommunistischen Parteien des Balkans aufgefordert, den geographischen Begriff „Makedonier“ in einen nur auf die Slawen bezogenen nationalen Begriff umzuwandeln.

Unter den neuen Bedingungen nach dem Aufstieg des Nationalsozialismus sollte ein starkes Jugoslawien ein Bollwerk gegen den Vormarsch Hitlers auf dem Balkan bilden.
Mit der Ankerkennung der nationalen Eigenheit der „Makedonier“ und der Anzweiflung der bulgarischen und serbischen Ansprüche konnte die Makedonische Frage innerhalb eines neuen Jugoslawien auf föderativer Basis gelöst werden.

Es war auch kein Zufall, dass bei der Konferenz des BLS am 5. Januar 1934 gleichzeitig mit der Vorbereitung des Beschlusses über die Existenz einer „makedonischen Nation“ auch die Gründung einer kroatischen und einer slowenischen Kommunistischen Partei im Rahmen der Kommunistischen Partei Jugoslawiens beschlossen wurde.20

Dennoch existiert auch die anthropologische Seite der Frage. Was für eine Resonanz konnte, unabhängig von den politischen Zielen der Komintern, die Auffassung von der Existenz einer „makedonischen Nation“ bei den einfachen Bauern des weiteren makedonischen Raumes finden?

War das letztlich eine aufoktroyierte, fremde Identität?

Wie schon erwähnt, wurde der Begriff „Makedonier“ von den Slawen als geographischer, lokalistischer Begriff gebraucht, und die slawischen Idiome, die die Bauern sprachen, bezeichneten sie als „makedonisch“. 

Von diesem Standpunkt aus stellte sich die Frage der Benennung nicht.

Der geographische Terminus „Makedonier“ konnte im Bewusstsein der Bauern leicht eine nationale Dimension gewinnen, sofern es politische Kräfte gab, die diese Mutation vorantrieben, und wenn es die umstände erforderten, wie dies während des Zweiten Weltkriegs der Fall war.


Man sollte die Tatsache nicht ignorieren, dass die bäuerliche slawische Bevölkerung im serbischen Makedonien Opfer einer serbisch-bulgarischen Konkurrenz und im griechischen Teil Opfer einer griechisch-bulgarischen Konkurrenz war.

Auf der einen Seite wurde sie von der IMRO genötigt, den Komitatschis Asyl zu gewähren, sich für Bulgaren zu erklären und eine bulgarische Haltung einzunehmen, andererseits wurden sie von den serbischen militärischen Organisationen verfolgt, wenn sie der IMRO Schutz gewährten, und hatten unter einer Politik der Serbisierung zu leiden.

Es war nur natürlich, wenn ihr Nationalbewusstsein eine Krise erlebte.
 Im Fall der griechischen Seite machten die Vorkommnisse um das Kalfov-Politis-Protokoll, das darauf folgende Beharren Bulgariens auf der Anerkennung einer bulgarischen Minderheit durch die griechische Regierung und insgesamt die revisionistische Politik Sofias die Hellenisierung der Anderssprachigen im griechischen Makedonien auch zu einer dringenden Notwendigkeit.

Unabhängig von den potenziellen Erfolgen der Serbisierung und der Hellenisierung auf langfristiger Basis wirkte die Alternativlösung der „makedonischen Nation“ ausgleichend auf die traditionelle serbisch-bulgarische und die griechisch-bulgarische Konkurrenz und bot der Bevölkerung ein Gefühl der Sicherheit.

Zum Zweck dieser „Ethnogenese“ sollte es für Persönlichkeiten der Politik ein leichtes sein, ein nationales Ideologem mit unklarer Grenze zwischen Mythos und historischen Tatsachen zu schaffen, sodass die Slawen Makedoniens eine „ruhmreiche“ Vergangenheit ihr eigen nennen konnten.

Die spätere Politik der Komintern zur Makedonischen Frage wurde von dem Bedürfnis, eine einheitliche antifaschistische Front im Geist der Beschlüsse des Siebenten und letzten Kongresses der Komintern (25.7-20.8.1935) zu schaffen, bestimmt.

Sofort nach dem Kongress und unter dem Einfluss der Ermordung des Königs von Jugoslawien Aleksander Karadjordjevic im Oktober 1934 wurden Anweisungen an die Kommunistischen Parteien des Balkans gegeben, um die „makedonischen Massen“ für die antifaschistische Front zu gewinnen.

Der Aufbau einer einheitlichen antifaschistischen Front gegen die “bürgerlichen Regimes” machte die weitere Existenz der Vereinigten IMRO als besondere politische Institution unnötig.

Die Parole vom „unabhängigen Makedonien“ wurde zu Gunsten der Beanspruchung elementarer nationaler, politischer und wirtschaftlicher Rechte und Freiheiten aufgegeben.

Der Siebente Kongress der Komintern gab den Kommunistischen Parteien des Balkans die Möglichkeit, ihre Taktik zu einem Großteil autonom zu gestalten, doch ihre Auffassung von der Existenz einer „makedonischen Nation“ stellte nunmehr einen Parameter dar, den sie wohl oder übel in ihre Politik einbeziehen mussten.


2.1.Die Bulgarische Kommunistische Partei


Die Bulgarische Kommunistische Partei sah die Makedonische Frage im Grunde als eine Bulgarische Frage an und bezog sich in diesem Sinne auf abgetrennte Teile des bulgarische Volkes in Makedonien, Thrakien und der Dobrudscha.

 Die einzige Differenzierung der Partei von der offiziellen bulgarische Linie von der Autonomie Makedoniens war ihr Standpunkt, dass die nationalen Fragen auf dem Balkan, folglich auch die Makedonische Frage, sich nicht im Rahmen des vorhandenen kapitalistischen Systems, sondern nur in einer sozialistischen Gesellschaft und einer Balkanföderation sowjetischen Typs endgültig lösen ließen.

Nach dem erfolglosen Aufstand im September 1923 flohen wichtige Führungskräfte der Partei, darunter Georgi Dimitrov und Vasil Kolarov, ins Ausland (Wien, Berlin und schließlich Moskau) und gründeten das Außenbüro der Bulgarischen Kommunistischen Partei, während der Großteil des Zentralkomitees der Partei in Bulgarien blieb. Dimitrov und Kolarov nahmen innerhalb der Komintern hohe Positionen ein, was zum Ergebnis hatte, dass sie nicht immer Standpunkte im Einklang mit den bulgarischen Nationalinteressen äußerten.

Die Teilnahme Kolarovs an der Ausarbeitung des Beschlusses des Exekutivkomitees der Komintern am 11. Januar 1934 stellt ein typisches Beispiel dar.

Anders als in Griechenland und Jugoslawien war in Bulgarien die Vereinigte IMRO als ideologischer und politischer Antipode der IMRO unter Mihailov tätig.

 Die Veröffentlichung der Resolution der Komintern in der Zeitung „Makedonische Sache“ im April 1934 stiftete in Bulgarien Verwirrung und Zwietracht innerhalb der Vereinigten IMRO.

Bestimmte Mitglieder des „national-revolutionären“ Flügels leugnetendie Existenz einer „makedonischen Nation“. 

Sie schätzten ein, dass die Auflösung der IMRO unter Mihailov im Juni 1934durch das politisch-militärische Regime vom 19. Mai 1934 ein geeignetes Klima für die weitere Aktivität der Vereinigten IMRO geschaffen hatte, das sich mit der neuen Parteilinie umkehren könnte.

Das Ergebnis war, dass sie innerhalb der Organisation, die nunmehr völlig von der Bulgarischen Kommunistischen Partei kontrolliert wurde, an den Rand gedrängt wurden.
So gab im Februar 1935 das Kreiskomitee der Vereinigten IMRO im bulgarischen Makedonien folgende Proklamation an die „makedonischen Brüder“ ganz im Einklang mit dem Standpunkt der Komintern heraus:

„Die griechischen Chauvinisten nennen uns ,slawischsprachige Griechen’, die serbischen ,richtige Serben’. Warum? Um ihre Vorherrschaft und ihre unterdrückerischen Absichten gegenüber Makedoniens zu rechtfertigen.

Auf dieselbe Weise handeln auch die bulgarischen Chauvinisten. Sie nützen die Verwandtschaft zwischen Makedoniern und Bulgaren aus und bezeichnen uns Makedonier als unabtrennbaren Teil der bulgarischen Nation’.

Die bulgarischen Imperialisten haben immer einer Eroberung und Versklavung und nicht eine Befreiung Makedoniens angestrebt.

Beweis dafür ist unser unterworfenes Gebiet. Haben wir etwa immer schon für eine solche Freiheit, wie es sie jetzt im Landkreis von Petritsi gibt, gekämpft?...

Wir müssen vor aller Ohren erklären, dass wir weder Serben sind noch Griechen noch Bulgaren.
Wir sind Makedonier, eine eigenen makedonische Nation. 
Nur so können wir am besten die Unabhängigkeit unserer Bewegung und das Recht auf einen unabhängigen makedonischen Staat verteidigen... “23.

Diese Erklärung provozierte eine Reaktion der bulgarischen Behörden. 

Am 15. August 1935 begann sowohl in Sofia als auch im Landkreis von Petritsi eine Welle von Inhaftierungen von Mitgliedern der Vereinigten IMRO, die im Grunde gleichbedeutend war mit einer völligen Zerschlagung der Organisation. 
Der Hauptanklagepunkt betraf den Standpunkt der Vereinigten IMRO, die Makedonier seien keine Bulgaren, sondern eine eigenen Nation, sowie die Beziehungen der Organisation zur kommunistischen Bewegung.

Durch die Festnahmen von 1935 wurde die Aktivität der Vereinigten IMRO in Bulgarien ganz wesentlich gelähmt.
 Die inhaftierten Mitglieder wurden am 8. Juli 1936 vor Gericht gestellt. 
Sie widersprachen dem Anklagepunkt, die Vereinigte IMRO sei eine Klassenorganisation, ein Anhängsel des Bulgarischen Kommunistischen Partei, und führten die Beziehungen zu den Kommunisten schlicht und einfach auf taktische Gründe zurück.
Alle bezeichneten sich selbst als Bulgaren. 
Als Makedonier bezeichnete sich selbst nur Asen Karakciev, wobei er das Recht des Landkreises von Petritsi auf Selbstbestimmung bis zu seiner Abtrennung von Jugoslawien unterstützte.

Am 21. Juli 1936 wurde das Urteil verkündet. Dimitar Vlahov und Vladimir Poptomov wurden in Abwesenheit zu je 12 Jahren und 6 Monaten Gefängnisstrafe verurteilt, von den Übrigen erhielten einige eine Gefängnisstrafe von 5 Jahren und eine Geldstrafe von 50.000 Lewa,26 andere wurden freigesprochen.

 Der Prozess und die allgemeineren internationalen Entwicklungen besiegelten im Grunde den politischen Tod der Vereinigten IMRO in Bulgarien. Die Initiative der Propagierung der neuen Standpunkte ergriff nunmehr die Bulgarische Kommunistische Partei.

Eine kurz zusammengefasste theoretische Einführung in die „historische“ Begründung der slawomakedonischen Identität versuchte Angel Dinev in der Zeitung „Makedonische Nachrichten“, die er während der Jahre 1935-1936 für die makedonischen Brüderschaften herausgab und worin er anfangs die Linie der Vereinigten IMRO von einem einheitlichen und unabhängigen Makedonien als gleichberechtigtem Mitglied einer Balkanföderation vertrat.

 Im Geist der Resolution der Komintern bemühte sich Dinev, den speziellen Begriff „makedonische Nation“ vom allgemeinen Begriff „makedonisches Volk“ abzusetzen.

„. Die makedonische Nation entstand in einem langen historischen Prozess und bildete sich schon seit dem vorigen Jahrhundert vollständig heraus. 

Ihre anthropologische Zusammensetzung besteht in einer Verschmelzung der antiken Makedonen mit den späteren Slawen Makedoniens...

Die makedonische Nation existiert,
 weil die slawomakedonische Bevölkerung eine gemeinsame Sprache hat, 
genau dieselben Bräuche, eine einheitliche Geschichte... 
einen einheitlichen makedonischen Raum und eine einheitliche Wirtschaft.

 Es existiert auch ein makedonisches Volk, bestehend aus den Slawomakedoniern zusammen mit allen anderen Ethnien Makedoniens.

Und es ist das erste Mal, dass diese Frage aufgeworfen wird.
Sogar schon im 19. Jahrhundert, als unsere makedonische Wiedergeburt begann, waren die makedonischen Aufklärer der neuen Zeit, Theodosios aus Skopje, die ,Lazaristen’, die Kämpfer für die Durchsetzung des westlichen Dialekts (des Makedonischen) und andere Träger eines reinen makedonischen Bewusstseins, und wie der bulgarische Mönch Paisios lehrten sie ihre Landsleute, sich des Namens „Makedonier“ nicht zu schämen. 
Genau diese Kämpfer für eine autokephale makedonische Kirche und die Erschaffer der eigenständigen makedonischen Kultur, diese würdigen Fortsetzer der ersten makedonischen Lehrer, Kyrill und Method, sind die ersten Menschen unter uns, die die Existenz einer eigenen makedonischen Nation bewiesen haben.

Die ,Makedonischen Nachrichten’ setzen nur ihr heiliges Werk fort, das in Makedonien von der ausländischen Propaganda unterdrückt worden war.

Wir kennen den Schaden, der durch diese Propaganda entstanden ist - in der Vergangenheit hat sie die makedonische Bevölkerung zerteilt in Gräkomanen, Serbomanen und Bulgaren, damit die Aufteilung und Unterwerfung der makedonischen Heimat leichter werde.

Bezüglich der Nationalität der Makedonier zweifeln wir nicht daran, dass wir auch bei vielen, die ansonsten unsere Freunde sind, auf Widerstand stoßen werden...

Wir geben uns nicht der Illusion hin, dass es leicht wäre, das Nationalbewusstsein der Makedonier in Bulgarien zum Leben zu erwecken, wo unsere Assimilation sehr weit fortgeschritten ist.

Doch wir werden ohne große Mühe in diese Richtung arbeiten, da wir überzeugte Makedonier sind und wissen, dass nur das makedonische Selbstbewusstsein helfen wird, um auf die beste Weise alle Unsicherheiten in der ganzen makedonischen Bewegung auf dem Weg zur Freiheit und Unabhängigkeit zu überwinden. “18

Es handelt sich um eine sehr vereinfachte mechanistische Anwendung des stalinistischen Modells der Nation. 

Die Herausbildung eines slawomakedonischen Nationalbewusstseins wird auf das 19. Jahrhundert datiert, und zu seinen wichtigsten Vertretern werden die erhoben, die für die Kodifizierung einer polydialektischen bulgarischen Sprache kämpfen und sich selbst als Bulgaren bezeichnen.

Doch die Schwierigkeiten des Unterfangens der „Makedonisierung“ in der Zwischenkriegszeit werden nicht vergessen.

 Die Zeitung konnte sich ihrer Mission nicht ernsthaft widmen, da schnell von Seiten der bulgarischen Behörden ihre Schließung angeordnet wurde.

Mit der Unterstützung der Bulgarischen Kommunistischen Partei wurde 1938 ein „Makedonischer Literaturzirkel“ gegründet, dessen wichtigste Mitglieder die Dichter Nikola Vapcarov, Anton Popov, Mihajl Smatrakalev, Kole Nedelkovski, Venko Markovski und Georgi Abadziev waren.

Zweck des Zirkels war nach dem Bericht Vapcarovs die Entwicklung einer „makedonischen“ Literatur mit Hilfe der Erforschung der Idiome, der Folklore, der Bräuche und der Pflege eines auf die Vergangenheit der „makedonischen“ national-revolutionären Bewegung (Ilinden) bezogenen revolutionären Romantizismus als Bestandteil eines künstlerischen 28 Realismus.

Den Statuten zufolge enthielt sich der Zirkel jeglicher politischer Aktivität, doch er durfte eine politische Ideologie ausdrücken.

Die Beschäftigung mit dem „Slawomakedonismus“ war allerdings eher ein Liebäugeln.

Die Sprache der Gedichte war in der Regel die bulgarische Schriftsprache, und nur Benko Markovski und Kole Nedelkovski unternahmen gewisse Bemühungen, Dichtung in slawomake- donischen Idiomen zu verfassen.
Nedelkovski nahm Kontakt zu der Witwe und dem Sohn von Misirkov auf, kopierte bestimmte Publikationen des Vaters des slawomakedonischen Separatismus wie das Werk „Über die makedonischen Angelegenheiten“29 und versandte sie an Kollegen im serbischen Makedonien.

Ganz im Geist der Parteilinie wurde die Frage der Existenz oder Nichtexistenz einer „makedonischen Nation“ als politische Frage behandelt. Zu diesem Thema notierte Anton Popov (1939) Folgendes:

„Gibt es eine makedonische Nation?
Was sind ihre Elemente und Merkmale?
Wo müssen wir ihren Beginn und ihre Entstehung suchen?

Auf diese Fragen haben wir unsere Aufmerksamkeit in den letzten Jahren gelenkt.

Dies sind in verschiedenen makedonischen Zirkeln Anlässe für Meinungsverschiedenheiten. Und je nach der Klassenzugehörigkeit und dem ideologischen Lager der Gegner werden auf diese Fragen unterschiedliche Antworten gegeben...

In letzter Zeit hat sich mit der Zuspitzung der imperialistischen Gegensätze zwischen den Balkanstaaten allgemein und dem Aufbau der imperialistischen Front auch in Makedonien die auf die makedonische Bevölkerung und die makedonischen Flüchtlinge ausgerichtete Propaganda spürbar verstärkt. Makedonien ist wieder ein Objekt der Spekulationen in Bezug auf seine Zerteilung und Neuaufteilung...

Unter diesen Umständen stellt sich für Makedonien und die Makedonische Frage die Akzeptanz oder die Ablehnung der Idee der makedonischen Nation als Prüfstein für Makedonien und seine Orientierung dar, für den politischen Weg, den es einschlagen muss, weil diese Frage heute nur auf der Basis der Parole von einem freien und unabhängigen Makedonien gestellt werden kann.

Die schwarzen Agenten des bulgarischen und des italienischen Imperialismus sehen diese Proklamationen als serbisches Werk an...
Nie waren sie dem makedonischen Volk, den einfachen makedonischen Massen, nahe, um die Veränderungen wahrnehmen zu können, die sich in der Weltanschauung und der Orientierung dieser Massen vollzogen haben... Sie träumen von ,Großbulgarien’, der Vereinigung der bulgarischen Rasse ’, dem ,Lebensraum ’ usw. Doch an ein freies Makedonien mögen sie nicht einmal denken, von einer makedonischen Nation wollen sie noch weniger hören... “ 30.

Doch im Mai 1941, sofort nach dem Einmarsch des bulgarischen Heers im serbischen Makedonien, zu einem Zeitpunkt, von dem man vielleicht erwarten konnte, dass er den „Slawomakedonismus“ stärker betonen würde, löste sich der Zirkel auf und wurde jede Bemühung um ein slawomakedonisches Erwachen aufgegeben.31 Vapcarov und Popov wurden 1942 von den Deutschen als Kommunisten wegen Widerstandsaktivität hingerichtet.

In Bulgarien fiel der „Slawomakedonismus“ nicht auf fruchtbaren Boden.

Außer der Reaktion der bulgarischen Behörden war auch die Haltung akademischer Kreise negativ, die die „makedonische Nation“ als eine Erfindung aus dem Labor der Bulgarischen Kommunistischen Partei bezeichneten, und voll Ironie wünschten sie, der Gründer der Bulgarischen Kommunistischen Partei, Dimitär Blagoev, der aus Vasiliada bei Kastoria stammte, würde noch leben, um seine Nationalität zu erfahren!
Auch die Bulgarische Kommunistische Partei selbst vermied den direkten Zusammenstoß mit den bulgarischen Behörden, beschränkte sich eher auf theoretischen Proklamationen und wandte eine elastische Politik an.

2.2.Die Kommunistische Partei Griechenlands

Das Abenteuer, in das die Kommunistische Partei Griechenlands 1924 mit ihrer durch starken Druck erreichten Akzeptanz des Beschlusses des Fünften Kongresses der Komintern über ein „einheitliches und unabhängiges Makedonien“ verwickelt wurde, hatte zum Ergebnis, dass sie sich in Zukunft bezüglich der Makedonischen Frage vorsichtiger verhielt.

Der Hauptgrund, warum letztendlich die Kommunistische Partei Griechenlands nach einer inneren Spaltung den Beschluss des Fünften Kongresses der Komintern auf ihrem Dritten Sonderparteitag (Dezember 1924) annahm, war die Förderung der Zusammenarbeit zwischen der Vereinigten IMRO und der Bulgarischen Kommunistischen Partei im Hinblick auf den bevorstehenden Aufstand in Bulgarien.

Es stellte sich heraus, dass es sich um ein revolutionäres Abenteurertum handelte.
Obwohl theoretisch die Linie von einem „einheitlichen und unabhängigen Makedonien“ galt, war die Kommunistische Partei Griechenlands auf politischer Ebene nicht aktiv.

Es ist typisch, dass sie nach 1925 zögerte, im griechischen Makedonien Gruppierungen der Vereinigten IMRO zu gründen und so die Kritik der Komintern auf sich zog.

Als Sachariadis die Parteiführung übernahm und im Herbst 1931 mit einer Abordnung der Partei Moskau besuchte, wurde er für die Haltung der Kommunistischen Partei Griechenlands in der Makedonischen Frage kritisiert.34

So trat nach zwei Konferenzen, bei denen das Mitglied des Politbüros des Zentralkomitees der Kommunistischen Partei Griechenlands Stylianos Sklavenas anwesend war - die erste hatte in Thessaloniki Anfang 1932 unter Beteiligung nicht nur von Slawischsprachigen, sondern auch von Juden, Moslems und Aromunen stattgefunden und die zweite in Veria unter Teilnahme nur von Slawischsprachigen - im März 1933 in Edessa die Gründungsversammlung der Vereinigten IMRO zusammen und wählte eine kleine Gruppe von Führungspersönlichkeiten unter Andreas Tsipas aus Agios Panteleimon bei Florina, der Mitglied der Kommunistischen Partei Griechenlands 35
war.

Im September 1934 begann die Veröffentlichung der ersten Erklärungen von Gruppen der Vereinigten IMRO in der Zeitung Risospastis („Der Radikale“) bezüglich der nicht bulgarischen, serbischen und griechischen Identität der Slawomakedonier und der Bedeutung der Vereinigten IMRO36.


Führungskräfte der Vereinigten IMRO waren die slawomakedonischen Mitglieder der Kommunistischen Partei Griechenlands Andreas Tsipas, Georgios Tourountzas, Lasaros Terpovski u. a.
 Zu einer Massenorganisation konnte die Vereinigte IMRO natürlich während des kurzen Zeitraums 1934-1936 nicht werden. Tsipas zufolge zählte sie 893 Mitglieder,37 Vlahov zufolge 700 - Zahlen, die vielleicht übertrieben sind.

Dennoch machte sich die Kommunistische Partei Griechenlands eifrig an die Propagierung des Standpunkts von der Existenz einer „makedonischen Nation“.

Am 1. Februar 1935 veröffentlichte die Kommounistiki Epitheorisi („Kommunistische Revue“) in griechischer Übersetzung den Artikel von Vasil Ivanovski „Die makedonische Ethnie“.

 Ivanovski war Journalist, politischer Sekretär der Vereinigten IMRO in Bulgarien, aber da er in Moskau studiert hatte, besaß er eine theoretische Ausbildung im Marxismus, und aus diesem Grund bemühte er sich, die „makedonische Nation“ historisch zu begründen.

Er skizzierte ein historisch existentes Volk, entstanden aus der Vermischung der antiken (nicht griechischen) Makedonen mit den Slawen, das zur Zeit Samuels (10.-11. Jahrhundert) eine Staat gründete und im 19. Jahrhundert bei seiner Bemühung um seine nationale Rehabilitation der Assimilationspolitik der Griechen, Serben und Bulgaren zum Opfer fiel.

Indem die „makedonische Nation“ einen historischen Ursprung erhielt, wurde der Begriff „Makedonier“ mit Substanz gefüllt und spielte in den Publikationen eine stärkere Rolle als der Begriff „Slawomakedonier“.

Nach dem missglückten Putsch am 1. März 1935 ersetzte die Kommunistische Partei Griechenlands die Losung von einem „einheitlichen und unabhängigen Makedonien“ durch die Losung „mehr Gleichberechtigung für die Minderheiten“.

Diese Änderung wurde gerechtfertigt durch die Veränderung der ethnologischen Zusammensetzung des griechischen Makedonien „in engem Zusammenhang mit dem Umständen, unter denen sich heute die revolutionäre Bewegung auf dem Balkan allgemein und spezieller in unserem Land entwickelt, deren grundlegende Pflicht der 38 Kampf gegen Faschismus und Krieg ist“.

Als markanter Schluss wurde bemerkt, „ dass die Änderung der Parole alles andere als eine Schwächung unserer Arbeit in Makedonien und unter den ethnischen Minderheiten bedeutet.

 Im Gegenteil ist es notwendig, dass unsere Bemühungen um die Sicherung voller Rechte für die Minderheiten verstärkt werden.

Die Partei hört nicht auf zu proklamieren, dass die Makedonische Frage letztlich und endgültig nach dem Sieg der Sowjetherrschaft auf dem Balkan, die die ehrlosen Verträge zum Bevölkerungsaustausch zerreißen und alle möglichen Maßnahmen ergreifen wird, damit ihr imperialistisches Umrecht beseitigt wird, auf brüderliche Weise gelöst werden wird. Nur so wird das makedonische Volk 39 zu seiner vollen nationalen Rehabilitation finden. “ .

Auf ihrem 7. Parteitag (Dezember 1935) machte die Kommunistische Partei Griechenlands ihren Verzicht auf ihre Auffassung von einem „einheitlichen und unabhängigen Makedonien“ offiziell bekannt und adoptierte die Linie der „vollen Gleichberechtigung der Minderheiten“.

Ihre Taktik bewegte sich im Rahmen des Aufbaus einer allgemeinen antifaschistischen Front.

Doch nach wie vor propagierte sie ihren Standpunkt von der Existenz einer „makedonischen Nation“, wobei sie gleichzeitig versuchte, Personen aus dem slawomakedonischen Bereich in ihre Reihen aufzunehmen,40 speziell die junge Generation, die griechische Schulen oder sogar Hochschulen besucht hatte.

Die Propagandatätigkeit der Kommunistischen Partei Griechenlands hatte zum Ergebnis, dass sich ein Kern von slawomakedonischen Führungskräften wie Lasaros Terpovski, Andreas Tsipas, Paschalis Mitropoulos, Michalis Keramitzis, Ilias Tourountzas u. a. formierte. Obwohl sie sich nicht vollständig von ihren probulgarischen Wurzeln getrennt hatten, präsentierten sie die Makedonische Frage doch als ein nicht-bulgarisches Problem und setzten ihre Lösung mit der „sozialistischen Revolution“ in Zusammenhang.

2.3.Die Kommunistische Partei Jugoslawiens


Die Kommunistische Partei Jugoslawiens, illegal im Jahr 1921, beschäftigte sich anfangs nicht mit der nationalen Frage. Nach der offiziellen Ideologie wurden Serben, Kroaten und Slowenen als drei Stämme ein- und derselben Nation angesehen, und als Voraussetzung für eine Lösung der nationalen Fragen wurde die sozialistische Revolution angesehen.

Als die Komintern in den Jahren 1923-1924 eine kommunistische Revolution in Bulgarien propagierte und die Destabilisierung des Balkans propagierte, begannen die jugoslawischen Kommunisten unter dem Druck Moskaus der nationalen Frage Bedeutung beizumessen.

 Das Problem war der Komintern zufolge war nicht der Verweis der Lösung der nationalen Fragen auf die kommunistische Revolution, sondern die Ausschlachtung der nationalen Fragen zugunsten der Ausbreitung des Kommunismus. In der Kommunistischen Partei Jugoslawiens bildeten sich zwei Flügel heraus.
Ein „rechter“ Flügel unter der Führung des Serben Sima Markovic und ein „linker“, angeführt vor allem von Kroaten. Markovic veröffentlichte 1923 sein Flugblatt mit dem Titel „Die Nationale Frage im Licht des Marxismus“, in dem er, ausgehend von Stalins Definition der Nation, die Behauptung aufstellte, die Kroaten und Slowenen hätten dasselbe Recht wie die Serben, eine Autonomie zu verlangen.

Die nationale Frage Jugoslawiens war für Markovic im Grunde eine Angelegenheit der Verfassung, deren Lösung in der Annahme einer föderalen Verfassung zu suchen sei.

Der andere Flügel betonte das Recht auf Selbstbestimmung, ohne dass diese notwendigerweise als Abspaltung interpretiert wurde. Der Fünfte Kongress der Komintern (Juni-Juli 1924) fasste eine Resolution zur Auflösung Jugoslawiens als einer Schöpfung des Imperialismus (Abspaltung Kroatiens, Slawoniens und ein einheitliches und unabhängiges Makedonien).

Dennoch adoptierte die Kommunistische Partei Jugoslawiens nicht sofort die Linie der Komintern. Anfang 1925 mischte sich auch Stalin selbst in die Gespräche der jugoslawischen Kommunisten ein und schlug folgende Lösung vor: Solange Jugoslawien ein kapitalistischer Staat blieb, sollte die Partei das Recht der Selbstbestimmung der Völker bis zu ihrer Abspaltung unterstützen, doch im Falle eines Sieges der Sowjetherrschaft sollte sie das sowjetische Modell anwenden, das heißt ein föderatives System.

 Die Abspaltung war Stalin zufolge für die Kommunisten nicht immer eine Pflicht.

Was die Makedonische Frage betrifft, verstand die Kommunistische Partei Jugoslawiens sie als ein gesamtbalkanisches (und nicht bulgarisches) Problem und trennte sie von der allgemeineren nationalen Frage Jugoslawiens.

Sie hatte immer mit den Einmischungen der bulgarischen Kommunisten in ihre inneren Probleme zu kämpfen und speziell mit deren Ziel, das serbische Makedonien in die ihnen unterstellte Zone einzugliedern.

Wegen der starken serbisch-bulgarischen Konkurrenz im serbischen Makedonien vermied es die Kommunistische Partei Jugoslawiens, die slawische Bevölkerung der Region als bulgarisch oder serbisch zu charakterisieren, und sprach ganz einfach von Makedoniern und makedonischer Bevölkerung. 

Die Kommunistische Partei Jugoslawiens war in einer schwierigen Lage. Einerseits verurteilte sie die Politik des großserbischen Hegemonismus im serbischen Makedonien, andererseits charakterisierte sie die IMRO als terroristische bulgarischchauvinistische Organisation und nicht als eine der nationalen Befreiung.

 1924 gab Kosta Novakovic sein Flugblatt „Makedonien - das Land an die Bauern“ heraus, in dem er den Makedoniern ein Recht auf Selbstbestimmung zuerkannte. Die Belgrader Behörden antworteten mit einer Verfolgungswelle, die sich gegen Mitglieder der Kommunistischen Partei Jugoslawiens und Novakovic selbst richtete.

Den Beschluss zur Auflösung Jugoslawiens und der Gründung unabhängiger demokratischer Staaten fasste die Kommunistische Partei Jugoslawiens 1928 in Dresden, auf dem Gipfel der serbisch-kroatischen Streitigkeiten, nachdem zuerst Markovic aus dem Weg geräumt worden und der serbische Widerstand gebeugt worden war.

Ab 1935begann sich die Kommunistische Partei Jugoslawiens unter dem Eindruck der Resolutionen des Siebenten Kongresses der Komintern zur Schaffung einer einheitlichen antifaschistischen Front in Richtung der Lösung einer jugoslawischen Föderation zu orientieren. Unter den neuen nach dem Aufstieg des Nationalsozialismus in Deutschland herrschenden umständen würde die Auflösung Jugoslawiens Nazideutschland begünstigen.

So anerkannte die Kommunistische Partei Jugoslawiens 1934, nach den Vorgaben der Resolution der Komintern, die Existenz einer „makedonischen Nation“ an, in der sie die Möglichkeit einer Bekämpfung bulgarischer Ansprüche sah. 

Auf dem fünften Parteitag der Kommunistischen Partei Jugoslawiens, der im Dezember 1934 in Ljubljana zusammentrat, wurde die Gründung einer „Kommunistischen Partei Kroatiens, einer Kommunistischen Partei Sloweniens und in absehbarer Zukunft die einer Kommunistischen Partei Makedoniens“ beschlossen.41.



Es handelte sich im Grunde genommen um die Umsetzung der entsprechenden Resolution des BLS im Januar 1934. 1937 wurde die Kommunistische Partei Kroatiens und Sloweniens gegründet, doch die Gründung einer Kommunistischen Partei „Makedoniens“ gelang nicht, da sich keine Führungskräfte finden ließen.

Im jugoslawischen Makedonien hatten sich Gruppierungen der Vereinigten IMRO formiert. Dennoch hatten diese keinerlei politischen Einfluss, ihre Beziehungen zur Kommunistischen Partei Jugoslawiens verliefen problematisch, und 1928 wurden sie von den jugoslawischen Behörden vollständig zerschlagen.

Nach dem Fünften Kongress der Komintern betonte Poptomov in seinen Anweisungen an die Kommunistische Partei Jugoslawiens unter anderem die Notwendigkeit einer Wiederherstellung der Vereinigten IMRO, der Herausgabe einer Zeitung in „makedonischer Sprache“ im serbischen Makedonien, der Gründung einer Studentengruppe der Vereinigten IMRO in Belgrad und Zagreb, der Wiederherstellung geregelter Kontakte zu Thessaloniki, das zum Koordinationszentrum der Vereinigten IMRO bestimmt war, und die Verteilung eines für das einfache Volk verständlichen Flugblattes über die Makedonische Frage und die Pflichten der Vereinigten IMRO im serbischen Makedonien.42

Doch nach der Resolution der Komintern zur Auflösung der Vereinigten IMRO wurde jeder Versuch zur Wiederherstellung der Organisation im serbischen Makedonien aufgegeben.

Dennoch wurde 1936 auf die Initiative der Kommunistischen Partei Jugoslawiens hin eine Organisation slawomakedonischer Studenten (ca. 250 Personen) der universitäten Zagreb und Belgrad mit dem Namen „MANARO - Makedonski Naroden Pokret - Makedonische Volksbewegung“ gegründet. Ihr politisches Programm sah Folgendes vor:

1) Das makedonische Volk hat das Recht auf ein freies Nationalleben im Rahmen einer jugoslawischen Föderation.

2) Diese Forderung kann nur durch den Umsturz der monarchofaschistischen Diktatur und Hegemonie und die Wiederherstellung der nunmehr erweiterten Republik umgesetzt werden.

3) Aus diesem Grund wird das makedonische Volk zusammen mit den anderen Völkern und den fortschrittlichen Kräften in Jugoslawien für die Befreiung der politischen Gefangenen, die Rede- und Pressefreiheit und die Abschaffung aller antidemokratischen Gesetze kämpfen.

4) Das makedonische Volk verlangt die Wiederaufnahme diplomatischer Beziehungen und den Abschluss eines Freundschaftspaktes mit der Sowjetunion.

5) Die sofortige Ankündigung freier und geheimer Parlamentswahlen muss verlangt werden.43


Die ΜΑΝΑΡΟ präsentierte sich als nationale, aber gleichzeitig auch als demokratische, antidiktatorische Organisation im Rahmen der Volksfronttaktik.

Dennoch konnte sie in Jugoslawien keine politischen Partner finden. Sie versuchte sich bei den Wahlen von 1938 mit der Kroatischen Republikanischen Bauernpartei und dem linken Flügel der Serbischen Bauernpartei zu verbünden, doch ihre Bemühungen blieben fruchtlos.

Der kroatische Parteiführer Vladko Macek, der für die Autonomie Kroatiens kämpfte, wollte klarerweise die Serben nicht verärgern, indem er sich mit einer staatsfeindlichen Organisation verbündete. Aus diesem Grund lehnte er auch das Angebot der ΜΑΝΑΡΟ für eine Zusammenarbeit mit dem Argument ab, er sei mit den kroatischen staatlichen Angelegenheiten schon zu sehr ausgelastet. Die ΜΑΝΑΡΟ beschränkte sich auf das jugoslawische Makedonien und nahm das griechische und das bulgarische Makedonien nicht in ihr Programm auf.

Die ΜΑΝΑΡΟ konnte in Makedonien keinen bedeutenden politischen Einfluss ausüben, und 1939 hörte sie als politische Organisation zu existieren auf. Dennoch nahm ein Teil der jungen Generation der mit der Kommunistischen Partei Jugoslawien sympathisierenden slawomakedonischen Studenten und Intellektuellen und der ehemaligen Mitglieder der Vereinigten IMRO die Auffassung der Komintern und der Kommunistischen Partei Jugoslawiens von der Existenz einer makedonischen Nation an und propagierten sie.

 Charakteristischer ist der Fall des Dichters Koco Racin, der das poetische Werk „Beli Mugri - Weiße Tagesanbrüche“ im slawomakedonischen Idiom verfasste und 1939 in Samobor in Kroatien veröffentlichte. In seinem Gedicht beschreibt er die furchtbare wirtschaftliche und soziale Lage der Bauern im serbischen Makedonien und ruft sie zum Aufstand auf. Racin stand in Kontakt zum „Makedonischen Literaturzirkel“ in Sofia.

Nach dem Serbisch-kroatischen Einverständnis im August 1939 in Bezug auf die Gewährung einer Autonomie für Kroatien und die Teilhabe der Kroaten an der Verwaltung berührten ehemalige Mitglieder der ΜΑΝΑΡΟ und der Vereinigten IMRO in philologischen Diskussionen im Rahmen von Literaturkreisen das Thema der Gewährung einer Autonomie für das serbische Makedonien und der Anerkennung der Slawomakedonier als eigenes Volk sowie auch das Thema der Kodifizierung einer slawomakedonischen Sprache.

In einem interessanten Dialog, den Koco Racin, Ljubco Arsov und Panko Brasnarov im Dezember 1939 mit den serbischen Universitätsprofessoren Vulic und Radovic führten, beharrten sie auf der Existenz der Slawomakedonier als eigener Nation, die in die Antike und das Mittelalter zurückreicht, und verlangten, dem serbischen Makedonien müsse gewährt werden, was auch die Kroaten erreicht hatten. Die serbischen Professoren, die mit historischen Belegen argumentierten und die Politik der Ser- bisierung verteidigten, waren völlig negativ eingestellt. Vulic vertrat unter anderem Folgendes:


„Was wollt ihr Makedonier?

Ihr hättet gern eine Autonomie wie die Kroaten.
Die Kroaten haben ihre Sprache, nämlich die kajvavische und die tsakavische (es handelt sich um Dialekte des Serbokroatischen - Anmerkung des Autors) geopfert und eine Sprache angenommen, die nicht die ihre ist, nämlich die stokavische (es handelt sich um einen Dialekt des Serbokroatischen - Anmerkung des Autors).

Ihr würdet gern eure makedonische Sprache als Schriftsprache benutzen...

Doch was würdet ihr gewinnen damit?

In Deutschland versteht der Preuße den Bayern überhaupt nicht, und trotzdem leben sie zusammen.

Die Menschen vereinigen sich...

 Was werdet ihr mit dem Gebrauch eurer Sprache in den Schulen gewinnen?

Hier wird ein Kampf um die Vorherrschaft der Dialekte beginnen. 
Ich sehe keinerlei Gewinn in dem Namen „Makedonien“.

 Dass ihr eure Abstammung auf Alexander den Großen zurückführt, führt in die Irre. 

Ich verstehe, ihr verlangt Rechte, doch leichter werdet ihr sie mit uns erlangen als allein.

Wenn die Kroaten nicht irgendwann einen souveränen Staat gehabt hätten (Volksversammlung, Ban usw.), würden sie das, was sie verlangt haben, nicht verlangen.

 Ihr verlangt etwas, was ihr nie gehabt habt. Ihr seid junge Idealisten und leidet an Verirrungen... 

Noch nie habe ich von jemandem aus Skopje gehört, er sei Makedonier.

 Ihr seid in dieser Umwelt aufgewachsen, nennt euch Makedonier und wollt eure Sprache.

 Dagegen kenne ich viele Leute aus diesem Gebiet die sagen, sei seien Serben...

Noch entschiedener äußerte sich Professor Radovic:

„Wir können euch nicht als nationale Besonderheit akzeptieren.
Das sage ich als Politiker... Es ist wahr, dass wir ohne das Morava- und das Vardartal nicht existieren können. Das ist das Rückgrat unseres Jugoslawien.

Die Idee besteht darin, dass der Staat alle unsere Kräfte vereinen soll, damit wir durchzuhalten vermögen. Die Verwaltung muss verbessert werden, und alle müssen wir gleichberechtigt sein. Kroatien hatte ein Eigenleben, und aus diesem Grund hat es das Recht auf Autonomie.

Wenn wir die Autonomie früher zugestanden hätten, hätten wir heute einen besseren Zusammenhalt...

Wir werden die Verwaltung verbessern und euch volle Gleichberechtigung zugestehen...

Wir können aus politischen Gründen die politische Besonderheit der Makedonier weder erlauben noch anerkennen. Wir müssen die Fehler korrigieren, und ihr müsst die gemeinsame Schriftsprache lernen, dann ist alles erledigt.“ 45

Wie schon erwähnt, wurde keine Kommunistische Partei Makedoniens gegründet, und die Mitglieder der Kommunistischen Partei Jugoslawiens im serbischen Makedonien waren gering an Zahl.

 Da der Zustand im serbischen Makedonien weiterhin unklar war, schickte Dimitrov im Einverständnis mit Tito im Frühjahr 1940 Metodija Satorov aus Moskau in das serbische Makedonien als Sekretär eines Kreiskomitees innerhalb der Kommunistischen Partei Jugoslawiens. Satorov war Mitglied der Bulgarischen Kommunistischen Partei und ehemaliges Mitglied der Vereinigten IMRO.

Die Tatsache, dass ein Mitglied der Bulgarischen Kommunistischen Partei die Neuorganisation der Parteibasis im serbischen Makedonien übernahm, beweist, dass die bulgarischen Kommunisten daran interessiert waren, bei einer zukünftigen Lösung der Makedonischen Frage eine bedeutende Rolle zu übernehmen.

1940 wurde Tito, der bereits aus Moskau nach Jugoslawien zurückgekehrt war, Sekretär des Zentralkomitees der Kommunistischen Partei Jugoslawiens.

Auf dem Fünften Kongress der Kommunistischen Partei Jugoslawiens (Oktober 1940) wurde das Recht auf Gleichstellung des makedonischen Volkes in einer jugoslawischen Föderation anerkannt. In der Terminologie der jugoslawischen Kommunisten bezeichnete der Begriff „Volk“ eine souveräne Nation.

Das Ideologem des „Makedonismus“ stellte eine Alternativlösung zur Konkurrenz der Balkanstaaten um den Einfluss im weiteren makedonischen Raum dar.

 Im Gegensatz zu Misirkovs Fall gab es jetzt politische Kräfte, die die slawomakedonische Lösung stützten.

Natürlich wurden die kurzfristigen Ziele der Komintern nicht erreicht.

 Die Vereinigte IMRO wurde aufgelöst, und Bulgarien schloss sich den Achsenmächten an.

Doch der Slawomakedonismus blieb eine nationale Präferenz.

Dass dieser Verlauf in dem Maße nicht unumkehrbar war, in dem Bulgarien seine „historische“ Mission erfüllen könnte, ist eine logische Hypothese.

 Dennoch begünstigten die Entwicklungen während des Zweiten Weltkriegs vor allem die slawomakedonische Lösung,
 wobei die Kommunistische Partei Jugoslawiens als der eigentliche Protagonist die Makedonische Frage zu einer jugoslawischen Frage werden ließ.


Bibliographie

1.BKP, Komiternät i Makedonskijät Väpros (1917-1946), Tom Vtori [Die Bulgarische Kommunistische Partei, die Komintern und die Makedonische Frage (1917-1946), Bd. 2], Publikation der Bulgarischen Staatsarchive,
Sofia 1999.
2.Dangas, Alexandros & Leontiadis, Georgios, Komintern kai Makedoniko Zitima.
To elliniko paraskinio 1924 [Komintern und Makedonische Frage. Griechenland hinter den Kulissen 1924], Athen 1997.
3.Dobrinov, Deco, VMRO (Obedineta. [Vereinigte IMRO], Sofia 1993.
4.Katardziev, Ivan (Red.), VMRO (Obedineta). Dokumenti i Materiali, Kniga II [Vereinigte IMRO. Dokumentenmaterial, Bd. 2], Skopje 1992.
5.Palesutski, Konstantin, Jugoslavskata Kommunisticeska Partija i Makedonskijät Väpros 1919-1945 [Die Kommunistische Partei Jugoslawiens und die Makedonische Frage 1919-1945], Sofia 1985.
6.Papapanajotou, Alekos, To Makedoniko Zitima kai to Valkaniko Kommounistiko Kinima 1918-1939 [Die Makedonische Frage und die Kommunistische Bewegung auf dem Balkan 1918-1939], Athen 1992.
7.Sfetas, Spyridon, Opseis tou Makedonikou Zitimatos ston 20o aiona [Aspekte der Makedonischen Frage im 20. Jh.], Thessaloniki 2001
8.Ds., I diamorfosi tis slavomakedonikis taftotitas. Mia epodyni diadikasia [Die Herausbildung der slawomakedonischen Identität. Ein schmerzhafter Prozess], Thessaloniki 2003
9.Tocinovski, Vasil, Makedonskiot Literaturen Kruzok - Sofija 1938-1941, Dokumenti [Der Makedonische Literarische Zirkel - Sofia 1938-1941, Dokumente], Skopje 1995.
10.To KKE. Episima keimena [Die Kommunistische Partei Griechenlands. Offizielle Texte], Bd. 4 (1934-1940), Athen 1975.
11.Zila, Lina I. & Popovski, Vlado, Makedonskij Vopros v Dokumentov Kominterna, Tom I, Cast 1, 1923-1925 gg. [Die Makedonische Frage in den Dokumenten der Komintern, Bd.1, Teil 1, 1923-1925], Skopje 1999.

Anmerkungen


1.Zu einer ersten Annäherung siehe Sp. Sfetas, Opseis tou Makedonikou Zitimatos ston 20o aiona [Aspekte der Makedonischen Frage im 20. Jh.], Thessaloniki 2001, S. 55-78.
2.Siehe die Dokumentensammlung L. I. Zila & V. T. Popovski, Makedonskij Vo- pros v Dokumentov Kominterna, Tom I. Cast 1, 1923-1925 gg. [Die Makedonische Frage in den Schriftstücken der Komintern, Bd. 1, Teil 1, 19231925], Skopje 1999.
3.Siehe Κ. Radek, „Der Umsturz in Bulgarien“, Die Kommunistische Internationale, 27 (15.8.1923), 115-116.
4.Siehe Spyridon Sfetas, Makedonien und Interbalkanische Beziehungen 19201924, München 1992, S. 320.
5.Zu diesen Diskussionen siehe Sfetas, Makedonien, S. 434-440.
6.Siehe Ivan Katardziev (Red.), VMRO (Obedineta). Dokumenti i Materiali, Kniga I [Vereinigte IMRO. DokumentenmaterialBd. 1], Skopje 1991, S. 129-137 (hier S. 131, 133-134).
7.Rossijski Centr Hranenija i Izucenija Dokumentov Novejsej Istorii [Russisches Zentrum für die Aufbewahrung und Untersuchung von Dokumenten der Neueren Geschichte] (im folgenden: RCHIDNI), Fond 509 (im folgenden: F-Serie.), Opis 1 (im folgenden: Op-Katalog ), Delo 164 (im folgenden: D-Akte), vertraulich, Brief von Poptomov and das Balkanländer-Sekretariat, 15. November 1933.
8.Ibid.
9.Der Bericht konnte im Archiv nicht aufgefunden werden.
10.RCHIDNI, F.495, Op.69, D.56, Protokoll der Konferenz am 20. Dezember 1933.
11.Ibid.
12.RCHIDNI, F.495, Op. 69, D.56, Protokoll der Konferenz am 22. Dezember 1933.
13.RCHIDNI, F.509, Op.169 (ohne Aktenangabe), Proekt rezolucii o makedonskoj „nacii” 1933 [Resolutionsentwurf über die makedonische „Nation“ 1933].
14.RCHIDNI, F.459, Op.69, D.56, Protokoll der Konferenz am 28. Dezember 1933.
15.RCHIDNI, F.509, Op.169 (ohne Aktenangabe), O prave makedonskogo naroda na samoopredelenie [Über das Selbstbestimmungsrecht des makedonischen Volkes],
31.Dezember 1933.
16.Siehe „Dokumenti. Rezoljucijata po Makedonskijat Väpros” [Dokumente. Der Beschluss zur Makedonischen Frage], Vremena, 1 (1992), 100-111.
17.RCHIDNI, F.495, Op.3, D.402, „Resolutionentwurf des Balkan-LS über die Makedonische Frage und die IMRO (Vereinigte). Wird als Grundlage angenommen. Das Balkan-LS wird beauftragt, den Entwurf auf Grund des Meinungsaustausches endgültig zu redigieren und mit dem Gen. Kuusinen zu vereinbaren. Die Losung ,Republik der Werktätigen’ soll in der Resolution bleiben“. Aus den Archiven der Komintern geht nicht hervor, dass die Rolle Vlahovs bei der Ausarbeitung der Resolution bedeutend war, wie er in seinen Memoiren behauptet. Siehe D. Vlahov, Memoari, Skopje 1970, S. 357.
18.Siehe die Dokumentensammlung, die die Direktion Staatlicher Archive Bulgariens herausgegeben hat, BKP, Komiternät i Makedonskijät Väpros (1917-1946), Tom Vtori [Die Bulgarische Kommunistische Partei, die Komintern und die Makedonische Frage (1917-1946), Bd. 2], Sofia 1999, S. 881-884.
19.Aufschlussreich ist das Interview (1975) mit Michalis Keramitzis, Mitglied der Kommunistischen Partei Griechenlands vor dem Krieg und Führungskraft der SNOF und der NOF während der Besatzungszeit und des Bürgerkrieges. „...Damals (1939) hatte ich von diesen Dingen keine Ahnung: Makedonier, Makedonien, Makedonische Frage, Komitee usw. Genauso auch alle unsere anderen makedonischen Führungskräfte. Ich empfand dasselbe wie ein griechischer Kommunist. In dem Maße, dass ich als Slawe etwas Besonderes empfand, empfand ich, dass ich Bulgare war.“. Siehe E. Kofos, „To
Makedoniko stis scheseis KKE-KKJ kata ta teli tou 1944” [Die Makedonische Frage in den Beziehungen KKE-KKJ Ende 1944] im Sammelband Makedonia kai Thraki, 1941-1944. Katochi - Antistasi - Apeleftherosi [Makedonien und Thrakien, 1941-1944. Besetzung - Widerstrand - Befreiung], IMCHA [Institut für Balkanstudien] (269), Thessaloniki 1998, S. 131.
20.Siehe RCHIDNI, F.495, Op.69, D.63, Protokoll der Konferenz am 5. Januar 1934.
21.Siehe Sfetas, Aspekte, S. 80.
22.Siehe D. Dobrinov, VMRO (Obedinena) [Vereinigte IMRO], Sofia 1993, S. 223224.
23.Siehe S. Sfetas, I diamorfosi tis slavomakedonikis taftotitas. Mia epodyni diadikasia [Die Herausbildung der slawomakedonischen Identität. Ein schmerzhafter Prozess], Thessaloniki 2003, S. 107.
24.Siehe Dobrinov, op. cit., S. 232.
25.Ibid., S. 234-235.
26.Ibid., S. 236. 1937, als der Thronfolger Simeon, der spätere Premierminister Bulgariens, geboren wurde, erteilte Zar Boris allgemeine Amnestie.
27.Siehe Makedonski Vesti, God. II [Makedonische Nachrichten, Jahrgang 2], 12. Juli 1936.
28.Siehe V. Tocinovski, Makedonskiot Literaturen Kruzok - Sofija 1938-1941, Dokumenti [Der Makedonische Literarische Zirkel - Sofia 1938-1941, Dokumente], Skopje 1995, S. 44.
29.Ibid., S. 97-98.
30.Ibid., S. 56-59.
31.Siehe P. Galcin, „Makedonski literaturen krazok (1938-1941) Väzvrästane käm bälgarskite koreni“ [Der Makedonische Literarische Zirkel (1938-1941). Rückkehr zu den bulgarischen Wurzeln], Makedonski Pregled, 2 (2002), 25.
32.Siehe N. Minkov, „Makedonska nacija?“ [Makedonische Nation?], Nacija i Politika, 4 (1936), 148-149.
33.Zu dieser Frage siehe Sfetas, Makedonien, S. 434-440.
34.Siehe R. Kirjazovski, „Aktinovsta na VMRO (Obedineta) vo Egeskiot Del na Makedonija do 1936 godina” [Die Aktivität der Vereinigten IMRO in ÄgäisMakedonien], im Sammelband 70 godini VMRO (Obedineta) 1925-1995 [70 Jahre Vereinigte IMRO 1925-1995], Tagungsberichte (20.12.1995), Publikation des Instituts für Nationale Geschichte, Skopje 1998, S. 109.
35.Ibid., S. 110.
36.Siehe I. Katardziev (Red.), VMRO (Obedineta). Dokumenti i Materiali, Kniga II, [Vereinigte IMRO. Dokumentenmaterial, Bd. 2], Skopje 1992, S. 276-278. In einem Leserbrief an den Rizospastis erwähnte ein „Makedonier“: „Hier in Florina ist der Terror nicht zu ertragen. Ehrbare Makedonier werden vor Gericht gezerrt und zu schweren Strafen verurteilt, und weil sie die griechische Sprache nicht beherrschen, nennen sie sie Bulgaren. Die griechischen Unterdrücker sollen ruhig wissen, dass wir weder Bulgaren noch Serben noch Griechen sind, sondern echte Makedonier, die für die Befreiung Makedoniens auch eine Geschichte besitzen.“ Siehe die Zeitung Rizospastis, 1. Dezember 1934.
37.Siehe Sfetas, Aspekte, S. 76.
38.Siehe To KKE. Episima keimena [Die Kommunistische Partei Griechenlands. Offizielle Texte], Bd. 4 (1934-1940), Athen 1975, S. 296.
39.Ibid., S. 297.
40.Aufschlussreich für diese Veränderung der Identitäten ist die Erklärung von Michalis Keramitzis: „Nur die griechischen Kommunisten sprachen immer von Makedoniern und Makedonien, sie vertraten diesen Standpunkt vor Gericht und wurden verurteilt. In der KKE und von der KKE, von den griechischen Kommunisten und nicht von den Makedoniern, erfuhr ich zum ersten Mal, ich sei Makedonier. Das ist die Wahrheit“. Siehe E. Kofos, op. cit., S. 131.
41.Siehe K. Miljovski, Makedonskoto prasanje vo nacionalnata programma na KPJ (1919-1937) [Die Makedonische Frage im nationalen Programm der Kommunistischen Partei Jugoslawiens (1919-1937)], Skopje 1962, S. 121.
42.RCHIDNI, F.495, Op.74, D.64, Konkrete Fragen der nationalen Befreiungsbewegung auf dem Balkan nach dem 7. Kongress der Komintern, 11. September 1935, vertraulich.
43.Siehe K. Miljovski, op. cit., S. 148-149.
44.Siehe I. Katardziev, Po Vrcinite na makedonskata istorija [Auf der Höhe der makedonischen Geschichte], Skopje 1986, S. 376-377.
45.Ibid., S. 381-382.

Βασίλειος Β' Βουλγαροκτόνος

Εις την Αχρίδα υπήρξε παλαιά παράδοσις ελληνομαθείαςμεταξύ των έστω και στοιχειωδώς τυχόντων παιδείας. 

Προ των μέσων του 19ου αιώνος, δηλαδή πολύ προ της συμπληρώσεως εκατονταετίας από της καταργήσεως της Αρχιεπισκοπής, δεν ευρίσκετο εν Άχρίδι άνθρωπος γνωρίζων σλαβικήν ανάγνωσιν και γραφήν, ενώ αντιθέτως πλείστοι όσοι ήσαν εξησκημένοι εις την ευχερή ανάγνωσιν της γραφής των βυζαντινών έλληνικών χειρογράφων.

 Περί τούτων μας πληροφορεί ο Ρώσος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Kazan V. I. Grigorovic (1815-1876), όστις κατά τα έτη 1844-1845 περιηγήθη την Μακεδονίαν
και μετ’ εκπλήξεως διεπίστωσε ταύτα έν Άχρίδι. 

Ο ίδιος λέγει επί λέξει:

 «Εις την Αχρίδα δεν εύρον ούτε ένα άνθρωπον, ο όποιος θά ήδύνατο να άναγνώση και την πλέον άπλήν σλαβικήν γραφήν. 
Άντιθέτως εις την άνάγνωσιν της ελληνικής των αρχαίων χειρογράφων, ήτις, ως γνωστόν, έχει άρκούντως δύσκολον γραφήν, πολλοί ήσαν λίαν έξησκημένοι».


Μετά μακρόν βίον επτά και ημίσεος αιώνων, η Αρχιεπισκοπή περιέπεσεν εις πνευματικήν και οικονομικήν παρακμήν τοιαύτης εκτάσεως, ώστε να επιφέρη την κατάργησιν ταύτης το έτος 1767 και την υπαγωγήν των ύπ’ αυτήν μητροπόλεων και επισκοπών υπό την δικαιοδοσίαν του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Τελευταίος αρχιεπίσκοπος Αχριδών υπήρξε κάποιος Αρσένιος,
 αμέσως γνωστός εις ημάς σχεδόν μόνον εκ δύο εγγράφων παραιτήσεώς του, πρώτον μεν εκ του αρχιεπισκοπικού θρόνου και δεύτερον εκ του θρόνου της μητροπόλεως Πελαγονίας.

 Τα έγγραφα ταύτα έχουν επανειλημμένος δημοσιευθή, μετά λαθών όμως και παραλείψεων, άνευ δε οίωνδήποτε παλαιογραφικών η άλλων σχολίων.

Τα περί του Αρσενίου βιογραφικά δεδομένα είναι πενιχρότατα.

Ούτος φέρεται εκλεγείς αρχιεπίσκοπος Αχριδών το 1763 από μητροπολίτης Πελαγονίας, χωρίς όμως και να παραιτηθή της προεδρίας της μητροπόλεως ταύτης.

 H σφραγίς του Αρσενίου ως αρχιεπισκόπου Αχριδών κατεσκευάσθη τον Φεβρουάριον του έτους 1764.
’Ίσως πρέπει να υποθέσωμεν, ότι ούτος ανέλαβε τα καθήκοντα του αρχιεπισκόπου κατά τας αρχάς του έτους 1764.
Τον Απρίλιον του 1765 μετέβη εις Κωνσταντινούπολιν και παρέστη εις την συνεδρίαν της πατριαρχικής Συνόδου, κατά την οποίαν καθηρέθη ο Κορυτσάς Διονύσιος.

Τήν 24ην Νοεμβρίου 1765 έπεσκέφθη την μονήν του Προδρόμου της Μοσχοπόλεως και κατέβαλε το ποσόν των 1.200 άσπρων δια να μνημονεύεται το όνομά του εις σαρανταλείτουργον.

 Ό Αρσένιος ήτο οπωσδήποτε Σλάβος την καταγωγήν. 

Τα εκ της υπογραφής του παλαιογραφικά δεδομένα μας δημιουργούν την εντύπωσιν, ότι ούτος προήρχετο εκ μοναχών κάποιας μονής, εντός της οποίας είχε την ευκαιρίαν να αναγνώση σλαβικά χειρόγραφα και είχεν εξοικειωθή προς την ορθογραφίαν και την γραφήν τούτων.

Φαίνεται ότι ο Αρσένιος δεν κατήγετο εξ ’Αχρίδος, ούτε και είχε σχέσεις μετά της εν Μοσχοπόλει και άλλαις πόλεσι της Μακεδονίας αναπτυσσομένης την εποχήν εκείνην ελληνικής παιδείας. 

Ούτω, ως προς την ελληνικήν γλώσσαν, ο τελευταίος αρχιεπίσκοπος Αχριδών εμφανίζεται εντελώς ακατάρτιστος.

Ο Αρσένιος εις τον επισκοπικόν θρόνον των Αχριδών διεδέχθη τον  Ελληνα αρχιεπίσκοπον Ανανίαν, όστις προήρχετο εκ μεγάλων πρωτοσυγκέλλων του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Φαίνεται παράδοξον ότι μετά από μακροτάτην παράδοσιν Ελλήνων αρχιεπισκόπων Αχριδών έξελέγη Βούλγαρος η Σέρβος, όστις μάλιστα ήγνόει και στοιχειωδώς την επίσημον γλώσσαν της Αρχιεπισκοπής. 

Ότι ο Αρσένιος υπήρξεν ασήμαντος αρχιεπίσκοπος Αχριδών, ουδεμία δύναται να εγερθή αμφιβολία. Προφανώς η εκλογή του ως αρχιεπισκόπου υπηγορεύθη εκ των πραγμάτων  η  Αρχιεπισκοπή είχεν ήδη περιπέσει εις πολλά και δυσβάστακτα χρέη, ως και ο ίδιος ομολογεί, και οι μητροπολίται εσκέφθησαν μετά τον Ανανίαν να εκλέξουν τον από του έτους 1761 μητροπολίτην Πελαγονίας  Αρσένιον, μη έχοντες οι ίδιοι προσωπικόν ενδιαφέρον δια τον δεινώς χειμαζόμενον οικονομικώς θρόνον.

Τοιουτοτρόπως αρχιεπίσκοπος εξελέγη ο Αρσένιος, επί των ήμερων του οποίου το χρέοςτης Αρχιεπισκοπής, όχι μόνον δεν ηλαττώθη, άλλ’ αντιθέτως ηυξήθη μεγάλως.

Όταν η οικονομική κατάστασις της Αρχιεπισκοπής έφθασε προ αδιεξόδου, ο Αρσένιος μετέβη εις Κωνσταντινούπολιν και υπέβαλε την παραίτησιν του, ήτις συνωδεύετο και υπό συνυποσχετικού εγγράφου των ύπ’ αυτόν μητροπολιτών, ότι απεδέχοντο και συνέστεργον την κατάργησιν της Αρχιεπισκοπής.

 Το γράμμα της παραιτήσεως του Αρσενίου φέρει ημερομηνίαν 16ης Ιανουαρίου 1767. 

Ό Ά. Κομνηνός-Ύψηλάντης, όστις παρηκολούθει εκ του σύνεγγυς κατά την εποχήν εκείνην τα εκκλησιαστικά πράγματα, λέγει ότι

 «επεκυρώθη, κατά την αίτησιν εκείνων (δηλ. των αρχιερέων Αχριδών και Πεκίου) με χάττι-σερίφι το να προστεθούν οι θρόνοι εκείνοι τω οίκουμενικώ θρόνω της Κωνσταντινουπόλεως.
 Και εγένετο ευτυχώς τη ιε' του Ιανουαρίου με πολλήν δόξαν και κέρδος του οικουμενικού θρόνου, και με το ασφαλές και αζημίωτον των εν τοις δύο αύτοις κλίμασι μητροπολιτών τε και έπισκόπων». ’

Αν η υπό Κομνηνού-Ύψηλάντου διδομένη ημερομηνία είναι η αληθής, τότε πρέπει να εννοήσωμεν ότι το γράμμα της παραιτήσεως του Αρσενίου ήλθε post factum να κατοχυρώση ο,τι είχε προφορικώς συμφωνηθή να συντελεσθή «και με το ασφαλές και αζημίωτον» μάλιστα των ιεραρχών της Αρχιεπισκοπής Αχριδών.

Η  θλιβερά οικονομική κατάστασις, εις την οποίαν είχε περιπέσει η Αρχιεπισκοπή, μαρτυρείται και εκ γράμματος υπογραφομένου υπό του Αρσενίου και των υπ’ αυτόν μητροπολιτών του κλίματος της Αχρίδος και σταλέντος την 12ην Φεβρουάριου 1767 προς τον μητροπολίτην Βελεγράδων Ιωάσαφ, παρά του οποίου ούτοι εζήτουν δάνειον δια την εξόφλησιν των χρεών της Αρχιεπισκοπής.

Παραιτηθείς τον θρόνον του αρχιεπισκόπου, ο Αρσένιος παρέμεινε μητροπολίτης Πελαγονίας μέχρι της 24ης Ιουνίου 1767, οπότε παρητήθη και τον θρόνον τούτον.
Περί της περαιτέρω τύχης του ουδέν το βέβαιον είναι γνωστόν.
Το λογικώτερον είναι να σκεφθώμεν οτι ο Αρσένιος παρέμεινε σχολάζων εν Αχρίδι ή ότι απεσύρθη εις τινα μονήν των αυτόθι περιοχών δια να εφησυχάση.

Ούτω τα ίχνη του χάνονται εις το σκότος.

Παρά ταύτα εις τούς βουλγαρικούς κύκλους των μέσων του παρελθόντος αιώνος εδημιουργήθησαν δύο παραδόσεις περί του τέλους του Αρσενίου.

H πρώτη έξ αυτών θέλει τον Αρσένιον αποθανόντα έγκλειστον έν Κωνσταντινουπόλει,
 η δε έτέρα θανόντα εν 'Αγίω Όρει, όπου έσχόλαζεν εν τη μονή Ζωγράφου.

 Ό εξ Αχρίδος ποιητής Γρηγόριος Σταυρίδης-Pärlicev (1830-1893) αφιέρωσε και ποίημα εκ 18 στροφών εις τον Αρσένιον, ένθα εξιστορείται ότι ούτος εξηναγκάσθη εις παραίτησιν.

 Ό Αρσένιος εις το γράμμα της παραιτήσεώς του λέγει ότι αύτη είναι «οικειοθελής και αβίαστος».
Νομίζομεν ότι αι ειδήσεις περί των οικονομικών τής Αρχιεπισκοπής Αχριδών κατά την εποχήν της καταργήσεώς της και αι σχετικαί επίσης πληροφορίαι του Κομνηνού Ύψηλάντου είναι αρκεταί δια να τοποθετήσουν το όλον θέμα επί βάσεως, ήτις θα απέκλειε την θεώρησιν τούτου υπό το πρίσμα εθνικιστικών κριτηρίων η τάσεων επιβολής κυριαρχίας του θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως.

Ή βουλγαρική ιστοριογραφία μέχρι στιγμής ακολουθεί την τελευταίαν ταύτην γραμμήν, ήτις εδημιουργήθη από των μέσων του παρελθόντος αίώνος.

H πρώτη σοβαρά αντίδρασις κατά της καταργήσεως της Αρχιεπισκοπής προήλθεν εκ μέρους 
του έξ’ Αχρίδος καταγομένου διαπρεπούς Έλληνος φιλολόγου Μαργαρίτου Γ. Δήμιτσα,
όστις το 1859 εδημοσίευσε βιβλίον, εν τω οποίω εξητάζετο το όλον θέμα.

 Σκοπός του δημοσιεύματος του Δήμιτσα ήτο να δημιουργήση κίνησιν δια την επανασύστασιν της Αρχιεπισκοπής. 

Ο νεαρός τότε φιλόλογος Δήμιτσας επίστευεν ότι τα οφέλη εκ της επανασυστάσεως της Αρχιεπισκοπής Αχριδών θα ήσαν δύο, πρώτον μεν η χριστιανική κατήχησις και διαφώτισις του λαού,

 «δεύτερον δε η διάδοσις της παιδείας εις πάσας τας τάξεις και εξάπλωσις του Ελληνισμού και έφ΄ όλων των άλλων στοιχείων των μετά τού Ελληνισμού συμβιούντων διότι και εκ της έλλείψεως ταύτης ούχ ήττον ώφελούμενοι οι της  Άρκτου Απόστολοι (έννοει τούς Ρώσους πανσλαβιστάς)υπό μυρίας μορφάς και προσχήματα άδιαλείπτως ούκ ολίγα άπάγουσι πρόβατα προς τον έαυτών σκοπόν και βλάβην του Ελληνισμού».

Ό αφελώς ένθουσιών Δήμιτσας δεν κατηνόει ότι το ύπ΄ αυτού ριφθέν σύνθημα θα εγίνετο όπλον εις χείρας των Βουλγάρων, οίτινες όμως είχον αντιθέτους προς εκείνον σκοπούς.

Αντιδρώντες οι βουλγαρικοί κύκλοι εις την υπό τού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως αποστολήν κατά το 1861 τού Μελετίου ως μητροπολίτου Πρεσπών και Αχριδών, συνέταξαν έγγραφον προς το Πατριαρχειον εν τω οποίω έλεγον ότι

«ολόκληρον το βουλγαρικόν έθνος μας ... έζήτησε την επικύρωσιν της εγκαθιδρύσεως της αύτοκεφάλου Αρχιεπισκοπής της πρώτης Ίουστινιανής Αχριδών και πάσης Βουλγαρίας ... την οποίαν αδίκως και παρανόμως έσφετερίσθη αύτός ο γραικικός κλήρος». 

Ήδη το θέμα της καταργηθείσης Αρχιεπισκοπής είχε καταστή αντικείμενον εθνικιστικής προπαγάνδας.

Εις το γράμμα του ο Αρσένιος έλεγεν ότι η παραίτησιςτου ώφειλε
 «καταστρωθήναι και έν τώ ίερώ κώδικι της του Χρίστου Μεγάλης Εκκλησίας, ως και του μακαριωτάτου 'Ιεροσολύμων κυρίου Παρθενίου».

Ο Παρθένιος είχεν εκλεγή πατριάρχης 'Ιεροσολύμων το 1737 και διέμενεν έν Κωνσταντινουπόλει.

Ο Αρσένιος εζήτησεν, όπως λάβη γνώσιν της παραιτήσεώς του και ο Παρθένιος. Τοιουτοτρόπως ούτος εσυνέχιζε την από του 17ου αίώνος δημιουργηθείσαν παράδοσιν,καθ’ ήν οι προκαθήμενοι των αυτοκεφάλων Εκκλησιών διετήρουν ιδίας σχέσεις μετά των πατριαρχών 'Ιεροσολύμων, οίτινες επενέβαινονεις τα των εν λόγω Εκκλησιών, παραβλέποντες ενίοτε τας κανονικάς δικαιοδοσίας του πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως.

 Ό Παρθένιος συνήθως φέρεται θανών το 1766, το γράμμα όμως του Αρσενίου έρχεται εις επίρρωσιν της μαρτυρίας του Κομνηνού-Ύψηλάντου, οστις είχεν ιδιαιτέρας σχέσεις μετά του Παρθενίου, ότι ούτος απέθανεν όχι το 1766, αλλά το 1767.

Έκ της προς τον μητροπολίτην Βελεγράδων Ίωάσαφ επιστολής του Αρσενίου και των λοιπών αρχιερέων του κλίματος Αχριδών, της σταλείσης την 12ην Φεβρουάριου 1767, επληροφορούμεθα ότι ο τελευταίος προκαθήμενος της Αρχιεπισκοπής ταύτης είχε συνάψει προσωπικά χρέη, τα οποία μεγάλως τον εβάρυναν.

Το έγγραφον της παραιτήσεώς του Αρσενίου και εκ της μητροπόλεως Πελαγονίας έρχεται να επιβεβαιώση την ύπαρξιν των χρεών αυτών.

Ό Αρσένιος, όχι μόνον δεν ήδύνατο πλέον να κυβερνήση τήν μητρόπολιν Πελαγονίας, άλλ΄ επί πλέον εφοβείτο και να μεταβή εις την έδραν του δια τάς υφορωμένας των δικαστών ενοχλήσεις.

 Φαίνεται οτι ο Αρσένιος είχεν έλθει εις συνεννοήσεις μετά του Μογλενών Ναθαναήλ, όστις προφανώς εδήλωσε δυνατότητα τακτοποιήσεως των χρεών εκείνου,υπό τον όρον της παραιτήσεως του Αρσενίουεκ της μητροπόλεως Πελαγονίας. 

Αί συναλλαγαί του είδους τούτου, καίτοι σαφώς αντίθετοι προς τούς ιερούς κανόνας της Εκκλησίας, απετέλουν σύνηθες τι κατά την τουρκοκρατίαν.

Ούτω ο Πελαγονίας εζήτει, όπως η παραίτησίς του έχη το κύρος μονοπροσώπως εις την αυτού πανιερότητα, ον μην δέ εις άλλο πρόσωπον.

 Ενδιαφέρουσα τυγχάνει και η πρόσθετος δήλωσις του Αρσενίου και εις την περί τούτον ένδειξιν και ασφάλειαν έδωκα τή πανιερότητί του την παρούσαν μου οικειοθελή παραίτησιν.

Δοθέντος ότι ο Αρσένιος δεν ηδύνατο να μεταβή εις την έδραν της μητροπόλεώς του ενόσω τα χρέη δεν είχον είσέτι τακτοποιηθή, δημιουργείται κατ’ άρχήν η υπόνοια ότι μετά την εκ της Αρχιεπισκοπής παραίτησίν του παρέμεινεν έν Κωνσταντινουπόλει, όπου είχε μεταβή μετά των άλλων αρχιερέων, η άλλου που εντός των ορίων της τέως Αρχιεπισκοπής η και εν 'Αγίω Όρει και ότι ενεχείρισεν εις τον Ναθαναήλ την παραίτησιν, οστις και την κατέθεσεν εις το Πατριαρχείον.

Το ένδεχόμενον τούτο φαίνεται εις ημάς και το ολιγώτερον πιθανόν.

Ό Αρσένιος υπέβαλε την εκ της μητροπόλεως Πελαγονίας παραίτησίν του ευρισκόμενος έν Κωνσταντινουπόλει, προφανώς δέ παρέτεινε την αύτόθι παραμονήν του μέχρι του "Ιουνίου 1767.
 H διαδοχή του Αρσενίου εις την μητρόπολιν Πελαγονίας εγένετο προφανώς τή συγκατανεύσει του Πατριαρχείου και η προ ημών παραίτησις αύτη δεν ήτο παρά το τέλος μιας μακράς σειράς διαπραγματεύσεων μεταξύ Αρσενίου, Ναθαναήλ και Πατριαρχείου.

Απόδειξις τούτου άλλωστε είναι ότι το Πατριαρχείον απεδέχθη την λύσιν ταύτην και εξέλεξε τελικώς τον Ναθαναήλ μητροπολίτην Πελαγονίας.
 Το γεγονός ότι η παραίτησίς του Αρσενίου ήτο πλήρως συμπεφωνημένη μετά του Ναθαναήλ και ότι είχε δοθή η προφορική επιδοκιμασία του Πατριαρχείου, βεβαιούται και εκ της ύπογραφής  πρώην Πελαγονίας.

 Εις ήν περίπτωσιν δεν είχεν εκ των προτέρων γίνει δεκτή η παραίτησίς του Αρσενίου, ούτος δεν θά ύπέγραφεν ως πρώην, όπως δεν έπραξε τούτο ο την 7ην Φεβρουάριου 1783 παραιτηθείς μητροπολίτης Πελαγονίας Συμεών.

Ό τίτλος πρόεδρος του Αρσενίου εις την σφραγίδα του ως μητροπολίτου Πελαγονίας, έδήλωνε την τέως ιδιότητα του αρχιεπισκόπου.
 Ό Αρσένιος κανονικώς έπρεπε να φέρη τον τίτλον πρώην αρχιεπίσκοπος Αχριδών και Πρόεδρος Πελαγονίαςy άντ’ αυτού όμως χρησιμοποιεί ταυτοχρόνως το μητροπολίτης και πρόεδρος, τα όποια φαίνονται ασυμβίβαστα, διότι συνήθως πρόεδρος μιας μητροπόλεως ήτο ο ποιμαίνων ταύτην έν ενεργεία πατριάρχης η αρχιεπίσκοπος η πρώην τοιούτος, οπότε όμως ώφειλε συγχρόνως να διατηρή και τον τίτλον του πρώην.

Μετά την κατάργησιν της Αρχιεπισκοπής Αχριδών η μητρόπολις Πελαγονίας,
 ύπαχθεισα εις το Οίκουμενικόν Πατριαρχείον, 
έλαβε την ιε' θέσιν εις την τάξιν των μητροπόλεων αυτού,
ο δέ μητροπολίτης ταύτης έφερε τον τίτλον
 «ό Πελαγονίας, ύπέρτιμος και έξαρχος άνω Μακεδονίας».

Από της στιγμής της παραιτήσεώς του Αρσενίου εκ του θρόνου Πελαγονίας, έξαφανίζονται όριστικώς τα ίχνη του ιεράρχου τούτου, όστις, ούτως η άλλως, υπήρξεν ασήμαντος έκκλησιαστική φυσιογνωμία, ώστε δι" αύτής να έπισφραγισθή καταλλήλως η παρακμή και το τέλος μιας άρχιεπισκοπής.



Πρωτότυπον:

ΚώδιξΣΤ' του Πατριαρχικού Αρχειοφυλακείου Κωνσταντινουπόλεως, σελ. 138. Το γράμμα της παραιτήσεώς του Αρσενίου, κατατεθέν εις την πατριαρχικήν γραμματείαν, επεκολλήθη έπί του κώδικος δι'  ισπανικού κηρού.

Έκδίδεται έπί τή βάσει φωτογραφίας άποκειμένης εις το άρχειον του 'Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου.
Εχει δημοσιευθή υπό 1) Γρηγορίου, άρχιγραμματέως της Ίεράς Συνόδου της του Χρίστου Μεγάλης "Εκκλησίας3 (Γ), 2) "Ανθίμου "Αλεξούδη, μητροπολίτου Βελεγράδων4 (Α) 3) Κ. Δελικάνη5 (Δ) και 4) υπό του Βουλγάρου λογίου G. Krästevic, του οποίου όμως την έκδοσιν δεν κατέστη δυνατόν να συμβουλευθώμεν.

Περί ταύτης γνωρίζομεν εκ της ακριβούς μεταφράσεως εις την βουλγαρικήν, την οποίαν έδημοσίευσεν ο I. Snegarov.

Επειδή αί έκδόσεις των Γρηγορίου, Άλεξούδη και Δελικάνη είχαν ώρισμένας παραλήψεις, ο Snegarov έδημοσίευσετό γράμμα τούτο ως και το επόμενον εις βουλγαρικήν μετάφρασιν εκ της εκδόσεως του Krästanov.

Περίληψις:

Ό αρχιεπίσκοπος Αχριδών  Αρσένιος γράφει προς τον οίκουμενικόν πατριάρχην, δηλών ότι, μη δυνάμενος να άνορθώση τά οικονομικά της Αρχιεπισκοπής του παραιτείται ταύτης.
Έν τοσούτω, της μητροπόλεως Πελαγονίας, της οποίας τυγχάνει συγχρόνως μητροπολίτης, δεν παραιτείται αλλά διατηρεί ταύτην.

Διά της παρούσης μου οίκειοθελούς και άβιάστον παραιτήσεως, φανερώ ό  κάτωθεν υπογεγραμμένος, οτι δια το άδυνάτως έχειν με οικονομήσαι και  διορθώσαι τάς της άρχιεπισκοπής τον Αχριδών χρείας άλλεπαλλήλους έπισυμβάσας, έπί τε των προ ήμών και έπι των ήμερών ήμών, λαβήν ου μικράν λαβόντων των κακοποιών, το της αρχιεπισκοπής ονομα  είς τό κατατρέχειν και ζημιούν και βλάπτειν και τάς υποκειμένας τή άρχιεπισκοπή Άχριδών μητροπόλεις και τους έν αυτή πτωχούς ραγιάδες, και δια το μη άλλως έχειν έλευθερωθήναι των χειρών  αυτών το έκείσε κλήμα, και όλον το χριστιανικόν γένος,  μη τή αναιρέσει της αρχιεπισκοπής.

Δι αυτά ταύτα παραιτούμαι ήδη της άρχιεπισκοπής5Αχριδών, ου μήν δέ και τής  προτέρας μου επαρχίας Πελαγωνί(ας), ήντινα και εχειν έφ ορω\ ζωής μου εις ζωοτροφίαν μου και χρείαν των άναγκαίων επίϊ τοιαυτη συμφωνία και μετά των συναδελφών μου αγίων άρχιερέων έγένετο και η παρούσα μου οικειοθελής και άβίαστος  παραίτησίς, ήτις οφείλει καταστρωθήναι και έν τώ ίερώ κώδικι της τού Χ(ριστ)ού μεγάλης έκκλησί(ας), ως και τού μακαριωτάτου Ιεροσολύμων κυρίου Παρθενίου • : •  αψξζ' :





Το γράμμα δεν είναι ιδιόχειρον του "Αρσενίου.

H ύπογραφή τούτου φανερώνει οτι ήγνόει την έλληνικήν γλώσσαν.

 Ούτος δεν εγνώριζε τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου και τα συνέχεε μετά των σλαβικών.

 Εις την λέξιν Αχριδών τα ελληνικά γράμματα δ και ν έχουν αντικατασταθή δια των σλαβικών Α και Η.

 Επίσης μετά το τελικόν Ν ύπάρχει το άφωνον σλαβικόν κ, όπερ μαρτυρεί γνώσιν των κανόνων της ορθογραφίας των σλαβικών και δή σερβικών χειρογράφων.

 Εις το όνομα Αρσένιος τά έλληνικά γράμματα σ, ε, ν και ς έχουν αντικατασταθή δια των σλαβικών c,  Ν και κ.

Καιένταύθα τηρούνται βασικώς οι κανόνες της σλαβικής ορθογραφίας του ονόματος  Αρσένιος με μόνην την διαφοράν ότι άντι του ω επρεπε να γραφή ο.

Εδώ έχει παραληφθή εις το τέλος το σλαβικόν σίγμα, άλλ  έν τοσούτω διατηρείται το άφωνον κ, του οποίου η παρουσία δηλοι ότι έδει να προηγήται το σίγμα, όπερ έξέπεσεν.

Το σλαβικόν σύμπλεγμα ck, λείπει μέν εκ του ονόματος 'Αρσένιος, ύπάρχει όμως εις την λέξιν «ήπώοκχετε», πράγμα το όποιον έρχεται και πάλιν να έπιβεβαιώση την υπό του  Αρσενίου γνώσιν της ορθογραφίας των σλαβικών χειρογράφων.

Ό  Αρσένιος, πλήν της ύπογραφής του, θέτει εις το κάτω αριστερά μέρος του γράμματος και την προσωπικήν του σφραγίδα.
Αυτη είναι στρογγύλη.

Εις τον έξω κύκλον φέρει την έπιγραφήν:

APCENIOC ΕΛΕΩι Θ(Ε)ΟΥ ΑΡXIEΠΙCKOΠOC ΠΡΩΤΗΟ IOYCTINIANHC KAI ΠACHC ΒΟΥΑΓΑPIAC. 

Εις το άνω μέρος του έσω κύκλου υπάρχει επιγραφή τουρκιστί, εις δε το κάτω μέρος η χρονολογία:

ΦΕΥΡΟΥΑΡΙΟΥ ΑΨΞΔ.



Πρωτότυπον:


ΚώδιξΣΤ' του Πατριαρχικού  Αρχειοφυλακείου Κωνσταντινουπόλεως, σελ. 154. Και αυτό το γράμμα του  Αρσενίου έχει επικολληθή δι'  ισπανικού κηρού επί του κώδικος ως και το προηγούμενον.

Εκδίδεται εκ φωτογραφίας αποκειμένης εις το αρχείον του 'Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αϊμου.
Το γράμμα τούτο του "Αρσενίου εγνώρισε τόσας έκδόσεις, όσας και το προηγούμενον και πάλιν υπό των Γρηγορίου1 (Γ), "Αλεξούδη2 (Α), Δελικάνη3 (Δ) και Krästevic4.
Οί τρεις πρώτοι έχουν παραλήψεις και διάφορον άνάγνωσιν ώρισμένων λέξεων.

Π ε ρ ί λ η ψ ι ς:

Ο Αρσένιος δηλοί ότι ένεκα πολλών χρεών και της μητροπόλεως Πελαγονίας και αυτού του ίδιου, μη δυνάμενος να αντεπεξέλθη εις την δημιουργηθείσαν κατάστασιν, παραιτείται τον μητροπολιτικόν θρόνον, υπό τον όρον διάδοχος αυτού να άναδειχθή ο μητροπολίτης Μογλενών Ναθαναήλ.

 'Η ταπεινότης η έμή δια τον παρόντος της οικειοθελούς  παραιτήσεώς γράμματος δηλοποιεί, ότι μη δυναμένη κυβερνήσαι τά επικείμενα τη επαρχία μου χρέη, ουτε μην  όλως άπελθείν έκείσε δια τάς υφορωμένας των δικαστών ενοχλήσεις, οικειοθελώς και άβιάστως ποιούμαι πα (ί ραίτησιν της επαρχίας μου Πελαγωνίας είς τον πανιερώτατον μ[ητ]ροπολίτην Μογλενών, τον άγαπητόν μοι αδελφόν κυρ Ναθαναήλ, ως άξιον και ίκανόν εϊς την διοίκησιν τής επαρχίας εκείνης όθεν δέομαι Θερμώς τον παναγιωτάτον και σεβασμιοτάτον μοι δεσπότου και της ίεράς των πανιερωτάτων αρχιερέων συνόδου, ινα συγκατανευσωσι τή αυθαιρέτω μου ταυτη βουλή και προχειρίσασθαι την αυτου   πανιερότητα έν τή μ[ητ]ροπόλει ταυτη, βούλομαι δε τήν  οϊκειοθελή μον ταυτην παραίτησιν έχειν το κυρος μονοπροσώπως εις την αυτου πανιερότητα, ου μήν δε  εις άλλο πρόσωπον’ και εις την περί τούτον ενδειξιν και άσφάλείαν εδωκα τή πανιερότητί τον την παρουσαν μου οικειοθελή παραίτησιν, κατησφαλισμένην τή ιδιοχείρω μου υπογραφή και σφραγίδι:
αψξζ': Ιοννίον: κδ':


2τής παραιτήσεώς Α. 6 Πελαγωνείας ΓΔ: Πελαγονίας Α. 6-9 εις τον πανιερώτατον ... επαρχίας εκείνης, παραλ. ΓΑΔ. 12-16 και προχειρίσασθαι ... άλλο πρόσωπον, παραλ. ΓΑΔ. 17 δέδωκα ΓΑΔ. τή πανιερότητί τον, παραλ. ΓΑΔ. 19 αψξδ' Ιοννίον κδ', παραλ. Γ. Υπογραφή: 'Ο πρώην Πελαγωνείας (Πελαγονίας Λ) Αρσένιος ΓΑΔ.

H ύπογραφή του Αρσενίου παρουσιάζει τάς αύτάς όρθογραφικάς ιδιοτυπίας ως και το είς το προηγούμενον έγγραφον.

Είς την λέξιν πρώην το ι και το ν έχουν άντικατασταθή δια των σλαβικών ϊ και Η.
 Είς την λέξιν Πελαγωνίας έχουν άντικατασταθή τά έλληνικά γράμματα ε, γ, ν και ς δια των σλαβικών 't, γ, η και c.
H γραφή του σλαβικού γ ένταύθα παρουσιάζει μίαν ιδιοτυπίαν ομοιάζει τούτο περισσότερον προς το έλληνικόν τ, καθότι έχει την κεραίαν έκτεινομένην προς άμφοτέρας τάς πλευράς.

 Το φαινόμενον δεν είναι σπάνιον είς την νοτιοσλαβικήν ταχυγραφίαν, άλλά το άξιον προσοχής είναι, ότι, ενώ η τοιαύτη γραφή του σλαβικού Γ εύρίσκεται εν χρήσει από του 16ου μέχρι των αρχών του 18ου αίώνος, και έχει γενικώς έγκαταλειφθή από των μέσων τούτου1, χρησιμοποιείται είσέτι υπό του Αρσενίου. Τούτο πρέπει οπωσδήποτε να αποδοθή εις την εξοικείωσίν του προς την γραφήν των νοτιοσλαβικών χειρογράφων.

Εις το όνομα του  Αρσενίου έχουν αντικατασταθή δια σλαβικών τα γράμματα σ, ε, ν, ι και ς. Άντ’ αύτών έχομεν c, Φ, Ν, ϊ και c.
Έχομεν και ενταύθα την παράθεσιν του αφώνου κ, όπερ, ως ήδη έλέχθη, μαρτυρεί γνώσιν της ορθογραφίας των σερβικών κυρίως χειρογράφων.

 Εις την τελευταίαν λέξιν «βεβώΝώ» μόνον το ν έχει άντικατασταθή δια του σλαβικού Ν.

Το γράμμα του "Αρσενίου φέρει την σφραγίδα αύτου ως μητροπολίτου Πελαγονίας.

Εις τον έσω κύκλον ύπάρχει έπιγραφή τουρκιστί, εις δέ τον έξω η έξής: |

Ο ΤΑΠΕΙΝΟC MHTPOΠOΛITHC ΠΡΟΕΔΡΟC ΠΕΛΑΓΩNIAC APCENIOC ΑΨΞΖ.

O,τι  και να σήμαινε η λέξη Μακεδονία στους παλαιότερους χρόνους, κατά τα τέλη του 19 ου αιώνα δήλωνε την περιοχή που εκτεινόταν από τις λίμνες Οχρίδα  και Πρέσπα στα δυτικά  ως τον ποταμό Νέστο ανατολικά,  και από τα βουνά του Σάρ, της Ρίλας  και της Ροδόπης στο βορρά  ως την Πίνδο, τον ‘Όλυμπο  και το Αιγαίο στο νότο.

Συνδυασμός από οροσειρές, λίμνες  και ποταμούς, η Μακεδονία διασχιζόταν από τρεις κύριες οδικές αρτηρίες —τις κοιλάδες του Άξιου  και του Στρυμόνα, που συνέδεαν την κεντρική Ευρώπη με το Αιγαίο,  και τη ρωμαϊκή Εγνατία Οδό, που περνούσε από το Μοναστήρι  και τη Θεσσαλονίκη  και έφτανε στην Κωνσταντινούπολη.

 Ήταν λοιπόν επόμενο πολλοί λαοί —οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί, οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι  και οι Τούρκοι— να προσπαθήσουν ο ένας μετά τον άλλον να κυριαρχήσουν στην περιοχή.

'Όταν κατά το τέλος του 19ου αιώνα η οθωμανική αυτοκρατορία φαινόταν έτοιμη να καταρρεύσει, οι Δυνάμεις της εποχής, η Αυστρία  η Ρωσία, η Γερμανία  και η Ιταλία, συνειδητοποίησαν τα παραμελημένα συμφέροντά τους στη Μακεδονία, η όποια στον αιώνα του σιδηροδρόμου αποκτούσε μεγάλη σπουδαιότητα. εξαιτίας όμως των διεθνών αντιζηλιών καμιά μεμονωμένη Δύναμη δεν ήταν σε θέση να προσαρτήσει την επαρχία αυτή.

 Το μόνο που μπορούσαν να κάνουν οι μεγάλες Δυνάμεις ήταν να διατηρήσουν την επιρροή που διέθεταν στην Κωνσταντινούπολη, όσο υπήρχε ακόμα η Τουρκία,  και να είναι έτοιμες να υποστηρίξουν έναν η περισσότερους από τους πιθανούς διαδόχους του τουρκικού καθεστώτος —
τούς Σέρβους, τους 'Έλληνες, τους Βουλγάρους, τους Αλβανούς η ακόμα  και τους Μακεδόνες, που οι πιθανότητές τους να ιδρύσουν ανεξάρτητο έθνος δεν ήταν εντελώς ανύπαρκτες.

Όλοι αυτοί οι λαοί μπορούσαν να προβάλουν αξιώσεις  βασισμένες σε ιστορικούς, εθνικούς, κοινωνιολογικούς, γλωσσολογικούς, πολιτιστικούς  και θρησκευτικούς λόγους, είτε για ολόκληρη τη Μακεδονία είτε τουλάχιστον για εκτεταμένα τμήματά της.

Η περιοχή αυτή ήταν ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν το l866-67 1κατά τις ελληνοσερβικές διαπραγματεύσεις και,  όπως είδαμε, όλες οι βαλκανικές χώρες, μετά τη συνθήκη του Βερολίνου  και την προσάρτηση της Θεσσαλίας από την Ελλάδα, είχαν φτάσει στο σημείο να διεκδικούν τη Μακεδονία  και να ισχυρίζονται ότι οι Μακεδόνες ήταν τα αδέλφια τους που είχαν χαθεί από καιρό.

 Οι Σέρβοι  και οι Βούλγαροι είχαν ορισμένους φυλετικούς, γλωσσικούς  και πολιτιστικούς δεσμούς με τους Σλάβους της Μακεδονίας, αλλά  και οι δυο διαφωνούσαν βίαια στο ζήτημα του βαθμού συγγενείας.

Οι Έλληνες μπορούσαν να προβάλουν τη μεγαλύτερη αρχαιότητα των ιστορικών τους αξιώσεων.

Υπήρχαν επίσης πολυάριθμα χωριά, ιδιαίτερα στα νότια μέρη, που από γλωσσική άποψη ήταν ελληνικά  και έτσι παρά την εξάπλωση της Βουλγαρικής Εξαρχίας η ελληνική Εκκλησία συνέχισε να κυριαρχεί σε σημαντικό μέρος των καθαρά σλαβόφωνων περιοχών.2

Κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα οι Έλληνες ίδρυσαν στη Μακεδονία μια « εθνική» οργάνωση που άρχισε να διαδραματίζει κάποιο ρόλο την εποχή του πολέμου της Κριμαίας  και εμφανίστηκε πάλι τον καιρό της συνθήκης του Βερολίνου.

Βλέποντας την εξάπλωση της Εξαρχίας  και την ίδρυση του βουλγαρικού κράτους, άρχισαν να βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα της οργάνωσης αυτής  και να την προσαρμόζουν, για να είναι σε θέση να αντισταθεί καλύτερα στο συναγωνισμό του σλαβιστικού κινήματος. Τόσο το Πατριαρχείο όσο  και το εθνικό βασίλειο άρχισαν να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στο ζήτημα των ελληνικών σχολείων. Τα σχολεία αυτά ήταν ήδη αρκετά, χάρη στη φροντίδα των κοινοτήτων  και των πλούσιων ευεργετών  έπρεπε όμως να γίνουν περισσότερα,  και μολονότι οι προσπάθειες που έγιναν δεν κατόρθωσαν να ανταποκριθούν απόλυτα στις ανάγκες  το 1902 υπήρχαν στη Μακεδονία παραπάνω από χίλια ελληνικά σχολεία με 70.000 μαθητές, καθ ως  και μερικά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια όπου φοιτούσαν άλλοι 8.000μαθητές.3

Τα σχολεία της Εξαρχίας, που είχαν ιδρυθεί  και λειτουργούσαν με χρήματα που έστελναν η Ρωσία  και η Βουλγαρία, έφταναν τα 592  και είχαν συνολικά περίπου 30.000 μαθητές.

Αλλά  και οι Σέρβοι είχαν ακολουθήσει το δρόμο των εκπαιδευτηρίων.
Το 1886 ίδρυσαν την εκπαιδευτική εταιρεία του 'Αγίου Σάββα  και διέθεταν το 1901, εκτός από τέσσερα λύκεια για αγόρια  και τρία για κορίτσια, 226 σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης.

Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι οι αριθμοί αυτοί ανταποκρίνονταν περίπου στα στοιχεία του πληθυσμού που προέκυπταν με βάση την τουρκική απογραφή του 1905  σύμφωνα με αυτήν ο αριθμός των ατόμων που υπάγονταν
στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου ανερχόταν  στη Μακεδονία σε 647.962 άτομα, 
ενώ εκείνοι που ελέγχονταν από την Εξαρχία ήταν 557.734 άτομα.

 Γενικά όμως είχε γίνει παραδεκτό ότι πολλοί από τους κατοίκους είχαν προσχωρήσει στην Εξαρχία επειδή εξαναγκάστηκαν,  και όχι επειδή αυτή ήταν η πεποίθησή τους.

Στις περιοχές όπου τα ελληνικά σχολεία ήταν πολυάριθμα, ο Ελληνισμός διέθετε τη μεγαλύτερή του δύναμη, ενώ στα μέρη όπου ήταν αριθμητικά ισοδύναμοι όσοι πήγαιναν στα σχολεία της Εξαρχίας  και του Πατριαρχείου, η διαμάχη ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες είχε πάρει οξύτατη μορφή.

Τόσο η αδυναμία όσο και ή δύναμη του ελληνικού στοιχείου στη Μακεδονία συμβάδιζαν απόλυτα με τη θέση της ελληνικής εκπαίδευσης. Πολλοί δυτικοευρωπαίοι αμφέβαλλαν κατά πόσο υπήρχε πραγματικά Ελληνισμός στη Μακεδονία  και έβλεπαν το όλο θέμα ως εφεύρεση των εφημερίδων της κυρίως Ελλάδας.

Αποδείχτηκε όμως ότι είχαν άδικο.
Το ελληνικό στοιχείο κατόρθωσε να επιβιώσει παρά τις δριμύτατες επιθέσεις που δεχόταν. 
Και δεν θα είχε βέβαια επιζήσει αν δεν υπήρχε.

Τη δύναμή του την όφειλε κατά ένα μέρος στην ελληνική εκπαίδευση  και κατά ένα άλλο μέρος στον έμφυτο συντηρητισμό της πλειοψηφίας των Μακεδόνων, είτε σλαβικά μιλούσαν αϊτοί είτε βλάχικα, είτε ελληνικά.


 Επιπλέον, μολονότι ήταν λιγότερο άρτια, έδινε ιδιαίτερο βάρος στις γλώσσες  και στις χρήσιμες γνώσεις  και γι΄ αυτό ασκούσε κάποια έλξη.
Ή εκπαίδευση όμως που δινόταν στα ελληνικά σχολεία, αν  και κάπως ξεπερασμένη, άντανακλούσε κάποιο κοινωνικό επίπεδο  και οι πιο εύποροι Σλάβοι την προτιμούσαν γι αύτόν το λόγο.

 Οί απόφοιτοι των σχολείων της Εξαρχίας δεν είχαν παρά ελάχιστες δυνατότητες.
Τα επαγγέλματα  και οι έμπορικές ασχολίες έμεναν στα χέρια των Ελλήνων, των Βλάχων  και των Εβραίων.
Μόλις διαμορφωνόταν μια τάξη διανοουμένων από τους άποφοίτους των σχολείων, μετανάστευε στη Βουλγαρία ή σε μακρινές χώρες.

Έτσι δεν επαληθεύτηκε το όνειρο  των Εξαρχικών ότι θα μπορούσαν να κερδίσουν τη Μακεδονία διαμέσου της εκπαίδευσης. 
Το μόνο που τα εξαρχικά σχολεία κατόρθωσαν να πετύχουν ήταν να δημιουργήσουν σφήνες στούς ακριτικούς χώρους του Ελληνισμού, πληρώνοντας γι  αυτό υπέρογκο αντίτιμο, καθ ως δημιούργησαν μια τάξη ατόμων που έμελλε να τηρήσει εχθρική στάση απέναντι στη βουλγαρική Εκκλησία.


Με το πέρασμα του χρόνου το εκπαιδευτικό σύστημα της Εξαρχίας έπεσε κατά μεγάλο μέρος στα χέρια άθρησκων στοιχείων που επιδίωκαν την ανατροπή του κοινωνικού καθεστώτος,  και το ίδιο το εξαρχικό κίνημα διοχετεύτηκε σε δύο αντίπαλα ρεύματα —τον βουλγαρικό εθνικισμό από τη μια  και το κίνημα για την αυτονομία της Μακεδονίας από την άλλη.

'Όσον καιρό είχε την εξουσία στη Σόφια ο Stepan Stambulov (1887-94) η πολιτική της Βουλγαρίας είχε στόχο να συνεργαστεί με τους Τούρκους, που ήταν εχθροί του Ελληνισμού,  και να κερδίσει κι άλλες μητροπόλεις για λογαριασμό της Εξαρχίας.

 Οι διάδοχοι όμως του Stambulov άρχισαν, κάπως δειλά είναι αλήθεια  να ενθαρρύνουντο κίνημα για την αυτονομία της Μακεδονίας, με την ελπίδα ότι μόλις εξασφαλιζόταν καθεστώς αυτονομίας τότε η υπόθεση της Μακεδονίας θα είχε κερδηθεί για τη Βουλγαρία, όπως είχε γίνει  και στην περίπτωση της Ανατολικής Ρωμυλίας. 

Παρ’ όλα αυτά η κίνηση για την αυτονομία της Μακεδονίας είχε τη δική της ζωή  και αφοσιωμένους οπαδούς οι όποιοι, όσο  και να τους ικανοποιούσε το γεγονός ότι τους υποστήριζαν χρηματικά η Βουλγαρία  και η Εξαρχία, επιθυμούσαν να ιδρύσουν ένα χωριστό κράτος βασισμένο σε πολιτικές  και κοινωνικές αρχές εντελώς διαφορετικές από εκείνες που επικρατούσαν στο εσωτερικό της βουλγαρικής ηγεμονίας.

'Η λαϊκή κίνηση για την αυτονομία της Μακεδονίας υπήρχε πριν από την καθιέρωση της Εξαρχίας  και αυτή η κίνηση οργάνωσε αργότερα επαναστατικές ένοπλες ομάδες στα 1879-81  και 1885-86.

Στη Μακεδονία οι Τούρκοι μπέηδες, που ήταν κυρίως αλβανικής καταγωγής, υπό τη διπλή τους ιδιότητα (ως φεουδάρχες  και  ως φοροεισπράκτορες) καταλήστευαν τόσο τους αγρότες όσο  και το τουρκικό δημόσιο ταμείο. Οι εξαθλιωμένοι χωρικοί πάλι αναγκάζονταν να συνεργάζονται με ληστές για να προστατευθούν από τους άλλους ληστές  και τους ασυνείδητους αξιωματούχους —μέθοδος πολυδάπανη αλλά αποτελεσματική.
Επιπλέον, υπέφεραν τα πάνδεινα αν είχαν την ατυχία να δικαστούν από τουρκικά δικαστήρια.

 Η Μακεδονία είχε όλες τις κοινωνικές δυστυχίες που θα μπορούσαν να σπρώξουν τον κόσμο να ασπασθεί ένα επαναστατικό κίνημα.

 Το 1893 εμφανίστηκε μια ανατρεπτική κίνηση με κάποια βαρύτητα, όταν ο Gruev  και ο Tatarchev ίδρυσαν την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική  Οργάνωση (ΕΜΕΟ). 

Ή οργάνωση αυτή, που θεωρητικά θα περιλάμβανε στους κόλπους της Μακεδόνες όλων των δογμάτων, υιοθέτησε το σύνθημα "ή Μακεδονία στούς Μακεδόνες"  και μολονότι ήταν θεμελιακά αντίθετη με την κίνηση της Εξαρχίας, εργάστηκε παράλληλα με αυτήν.

Τούτο οφειλόταν στο ότι η  Οργάνωση βρήκε ότι ήταν πιο εύκολο να δημιουργήσει ομάδες σε χωριά που υπάγονταν στην Εξαρχία η στα όποια ζούσαν οπαδοί της Εξαρχίας, παρά στις κοινότητες που ελέγχονταν σταθερά από το Πατριαρχείο.

Το 1895 ιδρύθηκε στη Σόφια ένα ανώτατο μακεδονικό κομιτάτο.
Στόχος του ήταν να ενισχύσει —ή  και να υποκαταστήσει ακόμα— την Εσωτερική Όργάνωση στέλνοντας στη Μακεδονία ένοπλες ομάδες που θα επανδρώνονταν κυρίως από Μακεδόνες μετανάστες.

 Επίσης οργανώθηκαν ομάδες ανταρτών στη Βουλγαρία από την Εσωτερική Οργάνωση η οποία, καθ ως μεγάλωνε μέσα στη Μακεδονία, είχε αρχίσει να προσεταιρίζεται τους τοπικούς χαϊδούκους.

Αυτή η κάπως συγκεχυμένη δράση των ένοπλων ομάδων αύξήθηκε σημαντικά μετά την ήττα της Ελλάδας το 1897  και δεν άργησε να πάρει ανθελληνικό χαρακτήρα, όπως εξάλλου  και αντιτουρκικό.

Στόχος τους ήταν να βοηθήσουν τη μερίδα που υποστήριζε την Εξαρχία στα διάφορα χωριά για να αναγκάσουν έτσι τις κοινότητες αυτές να πάρουν θέση υπέρ της βουλγαρικής Εκκλησίας. 

Οι τουρκικές φρουρές  και οι χωροφύλακες (πού στρατολογούνταν κυρίως από Αλβανούς γκέκηδες) άρχισαν να δρουν για την καταστολή των άναταραχών αύτών  και εύθύνονταν οπωσδήποτε για το κύμα της καταπίεσης που εξαπολύθηκε. Οί ειδήσεις που έφταναν στην Εύρώπη για τα καταπιεστικά μέτρα έγιναν αίτια να κερδίσουν οι επαναστάτες πολλές συμπάθειες. Ή ιδέα της «Μακεδονίας στούς Μακεδόνες» είχε ήδη αποκτήσει σημαντική υποστήριξη στην Εύρώπη, κυρίως στο χώρο των κακοπληροφορημένων φιλελεύθερων, οι όποιοι μέσα στην άγνοιά τους φαντάζονταν ότι υπήρχε μακεδονική εθνότητα.

Στα χωριά οι γραικομάνες(όπως  λέγονταν οι φανατικοί οπαδοί του Πατριαρχείου) έπαιζαν το ρόλο του πληροφοριοδότη των Τούρκων.
Συγχρόνως οι ελληνικές οργανώσεις άρχισαν  κάπως αργοπορημένα, να υπερασπίζουν τον Ελληνισμό άπέναντι στα επαναστατικά σλαβικά στοιχεία.

Το έργο που είχαν να εκτελέσουν  αν  και ήταν πολύ σημαντικό, δεν ήταν παρ  όλα αύτά τόσο τεράστιο όσο φάνηκε αρχικά.

 Το βουλγαρομακεδονικόκίνημα είχε κατακερματιστεί σε χίλια κομμάτια: 
είχαν κάνει την εμφάνισή τους άντιζηλίες  και διχογνωμίες στο εσωτερικό των σωμάτων που συναγωνίζονταν για την καθοδήγησή του και,  σε τοπικό επίπεδο, δεν ήταν παρά ένα παράξενο συνονθύλευμα ληστοσυμμοριτισμού, τοπικής βεντέτας, κοινωνικής αναταραχής, θρησκευτικής διαμάχης  και μιας σχεδόν ακατανόητης πάλης μεταξύ των τοπικών ήγετών.

Ηταν πολύ δύσκολο να βρεθούν χρήματα  και όπλα  και η μεγάλη πλειοψηφία των χωρικών έμενε άδρανής.
Παρ  όλα αυτά η αντίπαλη ελληνική οργάνωση αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες για να προστατεύσει τους Έλληνες ιερείς, δασκάλους  και επισήμους του Πατριαρχείου στις πόλεις  και στα χωριά όπου η πάλη είχε πάρει οξύτατη μορφή. 

Οι  κοινότητες αυτές τοποθετούνταν κυρίως στην πλατιά λωρίδα της γεωγραφικής περιοχής που την αποτελούσαν οι περιφέρειες (καζάδες) του Μοναστηριού  και της Φλώρινας στη δύση, της Γευγελής, των Βοδενών (Έδεσσας)  και των Γιανιτσών στο κεντρικό τμήμα  και οι Σέρρες  και η Ζίχνα στο άνατολικό κομμάτι (άπό την περιοχή αυτή πέρασαν έπειτα τα σύνορα).


Εξέχουσα μορφή ανάμεσα στους υπερασπιστές του Ελληνισμού στη Μακεδονία ήτανο μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης, ο όποιος είχε διοριστεί το 1900 από τον πατριάρχη Κωνσταντίνο Ε' στη μητρόπολη της Καστοριάς. 
Ο Γερμανός κατάλαβε γρήγορα ότι ήταν ανάγκη να οργανωθούν ανταρτικές ομάδες για να προστατεύσουν τα χωριά  και για να βοηθήσουν τους Τούρκους να κατατροπώσουν την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Όργάνωση (ΕΜΕΟ)  και τις βουλγαρομακεδονικές συμμορίες.

Στήν αρχή διάλεξε για το έργο αύτο τον Χρίστο Κώττα από τη Ρούλια, σλαβόφωνο κλέφτη που είχε διαφωνήσει με τους νεαρούς γραμματισμένους ηγέτες της ΕΜΕΟ.

Αργότερα στρατολόγησε τον Βαγγέλη από το Στρέμπενο  και τον Guelev από τα Τύρσια ( και τους δυο είχε προσπαθήσει να πάρει με το μέρος της η ΕΜΕΟ)  και αργότερα ακόμα κέρδισε την υποστήριξη των κλεφτών Γεώργη από το Νεγκοβάνι, Νίκου από το Νερέτι, Καραλίβανου  και άλλων. 

Επιπλέον χρησιμοποιούσε πληρωμένους κατασκόπους  και πράκτορες που δούλευαν μέσα στην ΕΜΕΟ, καθ ως  και Τούρκους δολοφόνους.

Είναι βέβαια περιττό να τονίσουμε ότι ενημέρωνε πάντα τους Τούρκους της περιοχής για τις κινήσεις του.
Αυτοί σε αντάλλαγμα του είχαν διαθέσει σωματοφύλακες που τον συνόδευαν όταν περιόδευε στα χωριά της μητρόπολής του για να τελέσει τη λειτουργία ή νά προωθήσει τις πολιτικές του δραστηριότητες.

'Όταν η ΕΜΕΟ οργάνωσε την αποτυχημένη έξέγερση του ’Ίλιντεν τον Αύγουστο του 1903, ο Καραβαγγέλης  και η ακολουθία τουήταν κυρίως υπεύθυνοι για τη αποτυχία της. 

Ο Κώττας πολεμούσε με μια μεγάλη συμμορία 600 άνδρών.
Ή άλήθεια είναι ότι πολεμούσε κυρίως για δικό του λογαριασμό, γιατί ποτέ του δεν ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί με τους Τούρκους. 

Αλλά τόσο οι δικές του ενέργειες, όσο  και η δράση του Βαγγέλη  ο όποιος κατέστρεψε πολλές συμμορίες της ΕΜΕΟ, διευκόλυναν πολύ τους Τούρκους να εκμηδενίσουν την ΕΜΕΟ, που δεν μπόρεσε ποτέ να συνέλθει από την ήττα της. ο Καραβαγγέλης δεν ήταν ο μόνος που έργάστηκε για την Εκκλησία στη Μακεδονία.

Οί επίσκοποι Φλωρίνης  Άνθιμος, 
Μοναστηριού Φορόπουλος, 
ο Αλεξανδρος, μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, 
ο Δράμας Χρυσόστομος  και 
ο Βοδενών Στέφανος διαδραμάτισαν όλοι ξεχωριστο ρόλο στον μακεδονικό αγώνα. 

Είναι δύσκολο να πούμε κατά πόσο έργάζονταν απλως για το Πατριαρχείο η για τον Ελληνισμό της Αθήνας (αύτά τα δύο δεν βρίσκονταν σε άπόλυτη ρήξη).

Ένώ πρόσεχαν να διατηρούν όσο μπορούσαν καλύτερες σχέσεις με τους Τούρκους, δεν άπέκρουαν  και τη βοήθεια από την Ελλάδα  ακόμα και για τους ίδιους τους Τούρκους η βοήθεια που έστελνε η Αθήνα δεν ήταν κακό αμιγές καλού.

Ό Καραβαγγέλης έπαιρνε χρήματα από την Αθήνα αφότου άρχισε τη δράση του  και έστελνε εκθέσεις στον Ζαιμη  και στον Δεληγιάννη.
Όταν έδωσε την είδηση ότι στρατολόγησε τον Guelev, ζήτησε από τον Ζαιμη να του στείλει πενήντα Κρητικούς. ο Ζαίμης όμως δήλωσε στούς συναδέλφους του, έχοντας στο μυαλό του το παράδειγμα των συμμοριών του 1896  και της ήττας του 1897:
«Άς ξεφορτωθούμε τον Καραβαγγέλη, γιατί είναι ικανός να μάς προξενήσει μεγάλη ζημιά». 

Οί διάδοχοι του Ζαιμη δεν φάνηκαν τόσο διστακτικοί. Άπό το 1903  και έπειτα διοχετεύονταν στη Μακεδονία σημαντικά κρατικά κονδύλια, καλυμμένα στον προϋπολογισμό με τον τίτλο «δαπάνες εξωτερικού».
Υπήρχαν οπωσδήποτε  και «ιδιωτικές» έπιχειρήσεις που διέθεταν τους δικούς τους χρηματικούς πόρους  και οι επιχειρήσεις αύτές έφεραν, όπως φαίνεται, το μεγαλύτερο βάρος της Οργάνωσης στη Μακεδονία για λογαριασμό της κυβέρνησης.

Και τούτο γιατί παρά τη συνθήκη με την Τουρκία  και την τυπική εξαφάνιση της περιβόητης Εθνικής Εταιρείας,η οργάνωση αυτή εξακολουθούσε να υπάρχει
  μόνο το ονομά της είχε εξαφανιστεί. 

Στα μέλη της συγκαταλέγονταν  και μερικοί νέοι αξιωματικοί που ακόμα υπέφεραν για την ήττα του 1897.

 Αυτοί οι αξιωματικοί —ο Παύλος Μελάς, οι αδερφοί Μαζαράκη  και άλλοι— διατηρούσαν επαφές τον Στέφανο Δραγούμη  (1842-1923) του όποιου η οικογένεια καταγόταν από τη Μακεδονία  και ο όποιος ειχε διατελέσει υπουργός Εξωτερικών στην πέμπτη  και στην έκτη κυβέρνηση Τρικούπη.

Βρίσκονταν επίσης σε επαφή με τον Καραβαγγέλη  και τους άλλους επισκόπους  και χρησιμοποιούσαν τη χαρτογραφική υπηρεσία του ελληνικού στρατού για να διοχετεύουν όπλα στη Μακεδονία.

Τον Νοέμβριο του 1902, ένας από τους φίλους τους, ο νεαρός ’Ίων Δραγούμης, γιος του Στέφανου, τοποθετήθηκε  ως υποπρόξενος στο Μοναστήρι,  και από τη θέση αυτή έβαλε τις βάσεις μιας άμυντικής οργάνωσης που ήταν πιο καλοστημένη από εκείνη του Καραβαγγέλη. 

Οί αξιωματικοί έστειλαν στον Δραγούμη χρήματα  και στον Καραβαγγέλη, τον Μάιο του 1903, μια άνταρτική ομάδα από Κρητικούς.

Στο μεταξύ είχε σχηματιστεί στην Αθήνα το Μακεδονικό Κομιτάτο, μέ πρόεδρο τον Δημήτριο Καλαποθάκη, ιδιοκτήτη της εφημερίδας Εμπρός. ο Θεοτόκης, που ειχε γίνει πρωθυπουργός για δεύτερη φορά τον Ιούνιο του 1903, ανέχτηκε τις δραστηριότητες του Κομιτάτου.

Το 1904, με την πίεση της κοινής γνώμης  και των γεγονότων, άρχισε να στέλνει στη Μακεδονία έναν νέο τύπο προξενικών υπαλλήλων για να αντικαταστήσει τους κάπως αδιάφορους  και αποκαρδιωμένους αξιωματούχους που είχαν την τάση να αφήνουν τα πράγματα στην τύχη τους. Γενικό πρόξενο στη Θεσσαλονίκη έστειλε τον Λάμπρο Κορομηλά, ο όποιος σύντομα αξίωσε να αποσπαστούν αξιωματικοί του στρατού στο Προξενείο  ως κατάσκοποι. 

Το σχέδιο αυτό το ευνοούσε  και ο πρίγκιπας Κωνσταντίνος.
 Η ελληνική κυβέρνηση ικανοποίησε το αίτημα  και προτού περάσει πολύς καιρός υπήρχαν στη Μακεδονία κάπου εξήντα αξιωματικοί που εμφανίζονταν  ως δάσκαλοι, πράκτορες ασφαλιστικών εταιρειών, ζωέμποροι, διευθυντές εργοστασίων  και ούτω καθεξής.
(Ένας μάλιστα από αυτούς έγινε ηγούμενος ενός μοναστηριού που βρισκόταν σε σπουδαία στρατηγική θέση.)

Τον ίδιο χρόνο η ελληνική κυβέρνηση έστειλε τετραμελή επιτροπή αξιωματικών στη δυτική Μακεδονία με σκοπό να μελετήσει το πρόβλημα  και να αποφασίσει αν επαρκούσε η τοπική προσπάθεια που είχε αναληφθεί η αν θα χρειαζόταν να σταλούν ομάδες από την Ελλάδα.

Με κάποιο δισταγμό (γιατί η έπιτροπή στην άναφορά της περιείχε δύο άπόψεις) η κυβέρνηση άποφάσισε να δράσει, όχι όμως όσο θα επιθυμούσαν ο Δραγούμης  και οι φίλοι του η το Μακεδονικό Κομιτάτο.

Οπωσδήποτε, μολονότι αρχικά η κυβέρνηση ύπολόγιζε να διατηρήσει άμεσο έλεγχο στις δραστηριότητες των άνταρτικών ομάδων, τελικά μεταβίβασε τις υποθέσεις της δυτικής Μακεδονίας στο Μακεδονικό Κομιτάτο, θέλοντας να έχει μια δικαιολογία απέναντι στις μεγάλες Δυνάμεις.

 Οι επιχειρήσεις που γίνονταν στην επαρχία (βιλαέτι) της Θεσσαλονίκης τέθηκαν υπό τον έλεγχο του Κορομηλά, ο όποιος κατάφερε τελικά να πείσει την κυβέρνηση να αναθέσει στο προξενείο του τον στρατηγικό έλεγχο του αγώνα σε όλη τη Μακεδονία.

Παύλος Μελάς

Στον Παύλο Μελά, που είχε διοριστεί αρχηγός των δυνάμεων της δυτικής Μακεδονίας, έλαχε ο κλήρος να οδηγήσει την πρώτη από αυτές τις ανταρτοομάδες πέρα από τα σύνορα.

 Ωσότου φτάσει είχε σκοτωθεί ο Βαγγέλης (Μάιος 1904)  και ο Κώττας είχε πιαστεί αιχμάλωτος (Ιούνιος 1904).
Και ο Μελάς ήταν γραφτό να χαθεί σύντομα (Οκτώβριος 1904).

Υπαίτιοι του φόνου του ήταν οι Τούρκοι που κυνηγούσαν να πιάσουν οχι αύτόν άλλα τον περίφημο ήγέτη της ΕΜΕΟ Μήτρο Βλάχο.

Ή τραγική του τύχη έκανε τον Παύλο Μελά Βύρωνα του τρίτου απελευθερωτικού αγώνα.

Ο θάνατός του πέτυχε ό,τι δεν είχε καταφέρει ούτε ο σοβινιστικός τύπος της Αθήνας: 
έκανε τους Έλληνες να συνειδητοποιήσουν ότι η Ελλάδα είχε ζωτικά συμφέροντα στη Μακεδονία  και ότι αν δεν προασπιζόταν αύτά τα συμφέροντα θα επισκιαζόταν από έναν ισχυρότερο βόρειο γείτονα. 

Τους έκανε επίσης να καταλάβουν ότι θα έχαναν τα αλύτρωτα νησιά  και ότι η υπόθεση του Ελληνισμού που βρισκόταν έξω από τα όρια του εθνικού βασιλείου θα χανόταν μια για πάντα.

Το Μακεδονικό ζήτημα δεν είχε απασχολήσει  ως τότε παρά μόνο ένα μικρό τμήμα του ελληνικού λαού.
Τώρα έπαιρνε τις διαστάσεις σημαντικού εθνικού ζητήματος. 
Πολλοί εθελοντές παρουσιάζονταν για να εκδικηθούν το θάνατο ενός γενναίου αξιωματικού.

Ύστερα από αυτές τις εξελίξεις σχηματίστηκαν στην Ελλάδα πολλές ομάδες ενόπλων (με τη συμμετοχή Κρητικών  και Μακεδόνων)  και έκαναν το επικίνδυνο ταξίδι από τα ελληνικά σύνορα  ως το πεδίο της δράσης.

Οί Έλληνες γρήγορα κατάλαβαν ότι μόνο σχετικά μικρές ανταρτικές ομάδες είχαν κάποια πιθανότητα να επιβιώσουν στη Μακεδονία.
Αλλά  και αυτές οι μικροομάδες δεν θα είχαν ποτέ μπορέσει να έπιζήσουν χωρίς την καλοστημένη Οργάνωση που δημιούργησαν ο Κορομηλάς  και οι αξιωματικοί του, οι όποιοι — περιττό βέβαια να λεχθεί— χρησιμοποίησαν καλά τις οργανώσεις που υπήρχαν ήδη. Ποτέ δεν βρίσκονταν περισσότεροι από 2.000Έλληνες στο πεδίο της μάχης, πίσω τους όμως δούλευαν χιλιάδες Έλληνες σε πολιτικές υπηρεσίες που έδιναν στις ανταρτοομάδες αυτές τη δυνατότητα να δράσουν —πολίτες που έδιναν πληροφορίες, που φρόντιζαν για τη μεταφορά των όπλων, των τροφίμων  και των πυρομαχικών, που μετέφεραν μηνύματα  και τα λοιπά.

Ή οργάνωση αυτή δούλευε μυστικά  και αθόρυβα. Άν  και οι σημαντικότεροι πράκτορες επισκέπτονταν συχνά το Γενικό Προξενείο (έμπαιναν από μια μικρή πόρτα που οδηγούσε από τη Μητρόπολη στο Προξενείο), ο Κορομηλάς είχε βάλει στόχο του να δημιουργήσει μια οργάνωση που θα ήταν σε θέση να λειτουργεί ανεξάρτητα από το Προξενείο, το όποιο δεν έπρεπε να φαίνεται  και πολύ, για πολιτικούς λόγους.

Αθανάσιος Σουλιώτης

Στη Θεσσαλονίκη την ευθύνη της Οργάνωσης την είχε ο Σουλιώτης, που για να καλύπτεται εμφανιζόταν με τη μορφή εμπορικής επιχείρησης.

Αυτός μύησε στην οργάνωση πράκτορες που ανέλαβαν τους έξι τομείς στους όποιους ήταν διαιρεμένη η πόλη,  και αυτοί μύησαν με τη σειρά τους δέκα βοηθούς ο καθένας.

Τα χρήματα συγκεντρώνονταν με τη μορφή ασφαλιστικών εισφορών  και σε περίπτωση ασυνέπειας στην καταβολή των ποσών το λεγόμενο Εκτελεστικό της Όργάνωσης (μιά επίλεκτη ομάδα νέων ανθρώπων) επέβαλε αυστηρότατες ποινές.

Το εκτελεστικό αυτό σώμα είχε επίσης αναλάβει τη δολοφονία όλων των σπουδαίων προσώπων που δούλευαν για την ΕΜΕΟ ή για τους εξαρχικούς. 

Στα κύρια καθήκοντα της Όργάνωσης ανήκε  και η επιβολή οικονομικών αντιποίνων εναντίον των οπαδών της Εξαρχίας, που είχαν αύξηθεΐ τα τελευταία χρόνια στη Θεσσαλονίκη.

'Ιδρύθηκαν ελληνικές επιχειρήσεις  και μεταφέρθηκαν χτίστες από την   Ήπειρο για να άποκλείσουν τους εξαρχικούς από αυτό τον κλάδο.

 Ένθαρρύνθηκαν διάφοροι Έλληνες  και τους δόθηκε οικονομική βοήθεια για να εξαγοράσουν τις περιουσίες των Εξαρχικών  και επιβλήθηκε γενικός εμπορικός αποκλεισμός σε όλους τους σχισματικούς.

 Το αποτέλεσμα, ήταν να παίρνει η Θεσσαλονίκη όλο  και πιο πολύ την όψη ελληνικής πόλης. Γεγονός είναι βέβαια ότι οι Έλληνες ήταν λιγότεροι από τους Εβραίους  και τους Τούρκους, κατόρθωσαν όμως να περιορίσουν τον άριθμό των Σλάβων  και εμπόδισαν την εμφάνιση έχθρικών ομάδων στην πόλη.

Ο οικονομικός αυτός πόλεμος μεταφέρθηκε αργότερα σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας, στις όποιες δημιουργήθηκαν τελικά οργανώσεις παρόμοιες με εκείνη της Θεσσαλονίκης.


Κύρια καθήκοντα των ελληνικών ανταρτικών ομάδων ήταν να ανακαλύπτουν  και να εξοντώνουν τις ομάδες της ΕΜΕΟ  και των Εξαρχικών (πού αποτελούνταν κυρίως από Μακεδόνες), να προστατεύουν τα χωριά  και τις κωμοπόλεις, να επαναφέρουν στο Πατριαρχείο τις, κοινότητες εκείνες πού είχαν εξαναγκαστεί να προσχωρήσουν στην Εξαρχία, να ιδρύουν μικρές τοπικές ομάδες για την περιφρούρηση των περιοχών που είχαν κερδηθεί,  και τέλος να διατηρούν ανοιχτές τις οδούς άνεφοδιασμού. 

Γιά να εφαρμοστούν όλα αύτά τα σχέδια, ήταν ζωτικό να μπορέσουν οι ομάδες να έπιζήσουν, να άποφεύγουν τις συγκρούσεις με τις τουρκικές δυνάμεις που ενδιαφέρονταν πρωταρχικά να χτυπήσουν την ΕΜΕΟ, να μπορούν να τριγυρίζουν ανενόχλητα από δώ  και από κεί  και να έπισκέπτονται συχνά τα χωριά.

Σπουδαιότερο από τις θεαματικές συγκρούσεις ήταν η διατήρηση της έλευθερίας των κινήσεων, αν  και οι ομάδες δεν κατόρθωναν πάντα να άποφύγουν την έμπλοκή σε μάχες, καθ ως πότε πότε περικυκλώνονταν η έπεφταν σε ένέδρα μέσα η  και κοντά σε χωριά.

Συχνά αντιμετώπιζαν τουρκικές δυνάμεις που δεν ήξεραν ποτέ με βεβαιότητα αν είχαν μπροστά τους ομάδες Ελλήνων η της ΕΜΕΟ.

Περιττό λοιπόν να πούμε ότι πολλά χωριά έπαθαν μεγάλες καταστροφές η είχαν άπώλειες.
Οί Έλληνες κατάλαβαν ότι για να επιτύχουν τους στόχους αυτούς έπρεπε να συμμετέχουν στις ομάδες αρκετοί ντόπιοι που όχι μόνο γνώριζαν τις λεπτομέρειες του εδάφους αλλά ήξεραν  και τα εχθρικά στοιχεία που έπρεπε να αναζητηθούν.

Χωρίς τη βοήθεια αυτών των ντόπιων, πολλοί από τούς-οποίους ζούσαν ακόμα σαν κλέφτες στο τουρκικό τμήμα της Μακεδονίας, δεν θα είχαν μπορέσει να επιζήσουν ούτε οι Έλληνες αξιωματικοί  και υπαξιωματικοί που πήγαν εκεί, ούτε οι Κρητικοί (πολλοί από τους όποιους είχαν πάει στη Μακεδονία αφού έσβησαν οι μάχες στην Κρήτη).

Τους κλέφτες αυτούς  τους χαϊδούκους (σλαβικά haiduk), τους συναντούσε κανείς  και στις δυο πλευρές είτε  ως μέλη μεγαλύτερων άνταρτοομάδων είτε  ως ηγέτες των δικών τους μικρών σωμάτων. 

Εντάσσονταν στη μια η στην άλλη παράταξη άνάλογα με τις παλιές έχθρες  και φιλίες τους, τη συμπάθειά τους πρός την πατριαρχική η την εξαρχική Εκκλησία, με τις συγκεχυμένες αντιλήψεις τους για τις πολιτικές δυνατότητες, ανάλογα ακόμα  και με την έλξη που ασκούσε ο μισθός που προσφερόταν, σημείο στο οποίο οι Ελληνες δείχνονταν πιο γενναιόδωροι από τους έχθρούς τους.

Τα ντόπια αυτά στοιχεία, καθως  και οι Κρητικοί, δημιουργούσαν μερικές φορές δυσχέρειες στούς Έλληνες ήγέτες, γιατί ήταν συχνά άπειθαρχητοι, τηρούσαν σκληρή στάση άπέναντι στα χωριά,  και δεν έχαναν εύκαιρία να επιτίθενται στούς Τούρκους.

Το σχέδιο της έκστρατείας το ειχε καταστρώσει ο Κωνσταντίνος Μαζαράκης στη Θεσσαλονίκη.

Δέν εφαρμόστηκε  ως την τελευταία του λεπτομέρεια, αλλά αν το μελετήσει κανείς θα καταλάβει τις φαινομενικά συγκεχυμένες έπιχειρήσεις των ελληνικών τμημάτων.

Το σχέδιο πρόβλεπε τη συγκέντρωση δυνάμεων στο Μορίχοβο, νοτιοανατολικά του Μοναστηριού,  και τη δημιουργία προγεφυρώματος για τις μελλοντικές επιχειρήσεις. 

Γιά να κερδίσει κανείς τον έλεγχο αυτής της περιοχής, έπρεπε να εξουσιάζει μια πλατιά λωρίδα γής που εκτεινόταν από την Καστοριά  και το Μοναστήρι  ως τη Γραδεσνίτσα  και τα Βοδενά (Έδεσσα), την περιοχή στα βόρεια των Γιανιτσών, την κοιλάδα  και τη λίμνη των Γιανιτσών (Ρουμλούκι), τη Νάουσα,  και ανατολικά από τον   Αξιό πρός την κατεύθυνση της Δοϊράνης, των Σερρών  και τής. Δράμας.

Γιά τις επιχειρήσεις χρειάζονταν περίπου έντεκα μεγάλες ανταρτικές ομάδες (πού μπορούσαν να χωριστούν σε μικρότερες ομάδες αν ήταν ανάγκη ,  και αυτές έπρεπε να προσπαθήσουν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν μια αδιάκοπη γραμμή επικοινωνίας.

Όσο για τα κάπως πιο απομονωμένα ελληνικά κέντρα που βρίσκονταν στα βόρεια της περιοχής των επιχειρήσεων (το Κρούσεβο  και το Μελένικο λόγου χάρη), αυτά έπρεπε προς το παρόν να φροντίσουννα προφυλαχτούν μόνα τους.

Στήν τετραετία 1905-08 οι ελληνικές ανταρτικές ομάδες γύριζαν τα βουνά  και τα χωριά, πολλές μάλιστα έμεναν στη Μακεδονία  και είχαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της βαρυχειμωνιάς.

Με τη δράση τους προκαλούσαν βαριές άπώλειες στις συμμορίες της ΕΜΕΟ  και των Εξαρχικών, στους προκρίτους  και στους πράκτορες, πότε πότε μάλιστα  και στους Τούρκους.

Σταδιακά επιβλήθηκαν  και οι επιχειρήσεις του εχθρού περιορίστηκαν. Στη διάρκεια του αγώνα έχασαν κάπου 640 μαχητές  και πράκτορες (αριθμός που αφήνει απέξω τα πολυάριθμα θύματα, ανάμεσά τους γυναίκες  και παιδιά, πού, αν  και δεν είχαν γίνει επίσημα μέλη της ελληνικής οργάνωσης, έχασαν τη ζωή τους σε μάχες που δόθηκαν στα χωριά).

Δεν διαθέτουμε ακριβή στοιχεία για τις απώλειες της ΕΜΕΟ  και των εξαρχικών,σίγουρα όμως ήταν πολλαπλάσιες από τις ελληνικές.

Έπτά ολόκληρα χρόνια τα τουρκικά στρατεύματα προξένησαν μεγάλα πλήγματα στούς λεγόμενους κομιτατζήδες (άνθρώπους του [βουλγαρικού] κομιτάτου).

 Ή ΈΜΕΟ έπαθε επίσης μεγάλες καταστροφές από τη δράση όχι μόνο των Ελλήνων αλλά  και των Σέρβων, οι οποίοι 'ίδρυσαν στο βορρά τη δική τους μακεδονική οργάνωση  και έστειλαν πολυάριθμες ανταρτικές ομάδες από το άλλο μέρος των συνόρων.

Ή νίκη της Ελλάδας ( και της Σερβίας) στον ένοπλο αγώνα της Μακεδονίας δεν είχε  ως αποτέλεσμα να κερδίσουν τη Μακεδονία, η έστω ένα τμήμα της, η Ελλάδα η ή Σερβία. 

Εμπόδισε όμως την απώλειαεκείνων των περιοχών που αργότερα αποτέλεσαν την ελληνική  και τη σέρβική Μακεδονία.

Οι Έλληνες χρωστούσαν τη νίκη τους στην ανωτερότητα τής στρατιωτικής  και διοικητικής τους οργάνωσης, στην εσωτερική δύναμη του Ελληνισμού στη Μακεδονία, στη σχετική άνεκτικότητα που έδειξαν οι Τούρκοι
και στη διάσπαση που υπήρχε στο χώρο του βουλγαρομακεδονικού κινήματος με τους συγκεχυμένους  και αντικρουόμενους σκοπούς του  και τον παράξενο συνδυασμό καθαρής τρομοκρατίας, κοινωνικής επανάστασης  και θρησκευτικής προπαγάνδας.

 Βέβαια είναι αλήθεια ότιο Ελληνισμός της Αθήνας και ο Ελληνισμός της Μακεδονίαςδεν ήταν πάντα ένα  και το αύτό, άλλά οι αντιτιθέμενοι σκοποί δεν εξασθένισαν ουσιαστικά το έλληνικό μακεδονικό κίνημα.

Στη Μακεδονία οι δυο δυνάμεις συνεργάζονταν κατά κάποιον τρόπο άρμονικά: 
η ήγεσία  και τα εφόδια που έρχονταν από την Ελλάδα είχαν ζωτική σημασία για τον Ελληνισμό της Μακεδονίας,  και αυτό οι Τούρκοι το ανέχονταν  κάνοντας έτσι το συνδυασμένο κίνημα να φαίνεται πολύ λιγότερο καταδικαστέο παρά αν ήταν είδος σταυροφορίας κατευθυνόμενης μόνο από την Αθήνα.

Επιπλέον οι Έλληνες αξιωματικοί που ύπηρετούσαν στη Μακεδονία διατηρούσαν ενα βαθμό πειθαρχίας που έλειπε σε άλλες περιοχές.

Αν  και πολεμούσαν με μεγάλη θηριωδία  και εξαφάνιζαν τους γνωστούς εχθρούς με άνελέητη αποτελεσματικότητα,φέρθηκαν σε γενικές γραμμές πολύ ήπια στα χωριά. 

Είχαν μεγάλα ποσά στη διάθεσή τους  και πλήρωναν καλά τις υπηρεσίες που τους παρέχονταν (ακόμα  και εκείνες που τους πρόσφεραν φτωχοί Τούρκοι).

Το αποτέλεσμα. ήταν πολλά χωριά να πάρουν το μέρος του Ελληνισμού,
όχι τόσο έπειδή προτιμούσαν το Πατριαρχείο, 
όσο γιατί αντιπαθούσαν τις υπερβολές της ΕΜΕΟ,για την παρέμβαση της όποίας ο εξαρχος είχε κάθε λόγο να δυσφορεί.


Καθως η ένταση στις σχέσεις Βουλγαρίας-Τουρκίας δεν είχε σταματήσει να μεγαλώνει  και καθ ως οι επιθέσεις κατά του ελληνικού στοιχείου στη Μακεδονία πολλαπλασιάζονταν, η Ελλάδα οχι μόνο προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Πύλη αλλά άρχισε  και πάλι τον Μάιο του 1899 διαπραγματεύσεις με τη Σερβία.

Και αυτές όμως ναυάγησαν, όπως  και οι διαπραγματεύσεις των ετών 1890-93, εξαιτίας του Μακεδονικού.



Ή Ελλάδα είχε προβάλει την αξίωση η σφαίρα επιρροής της να εκτείνεται βόρεια  ως το Νευροκόπι (σημ Yauna το σημερινό Goce Deltsev της Βουλγαρίας), τη Στρώμνιτσα  και το Κρούσεβο σε άντάλλαγμα η Ελλάδα θα αναγνώριζε  ως σφαίρα σερβικής έπιρροής την περιοχή πρός τη Δίβρη, το Βέλεζ  και τη Ραδοβίστα  και θα υποστήριζε το θέμα του διορισμού τριών Σέρβων επισκόπων στα Σκόπια, στην Πρισρένη  και στή Βέλεζ-Δίβρη  (σημ Yauna δηλαδή η Ελλάδα να πάρει το βιλαέτι Θεσσαλονίκης και το Βιλαέτι Μοναστηρίου εκτός του Καζά Δίβρης, η δε Σερβία το βιλαέτι Κοσόβου).

Ουσιαστικότερη ήταν η βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία που είχε ως ένα βαθμό συμφιλιωθεί με την ουσιαστική απώλεια της Κρήτης  και φοβόταν τη βουλγαρομακεδονική προπαγάνδα πολύ περισσότερο από τον Ελληνισμό.

 Οί Έλληνες είχαν άπο την πλευρά τους άντιληφθεΐ ότι η άμυνα του Ελληνισμού εξαρτιόταν πρός το παρόν από την καλή θέληση των Τούρκων  και τη συνέχιση της τουρκικής κυριαρχίας.

Για τον ίδιο ακριβώς λόγο χαιρέτισαν τις προσπάθειες των Δυνάμεων να περιορίσουν τη Σόφια  και να επιβάλουν στους Τούρκους να φροντίσουν για την τήρηση της τάξης  και να θεσπίσουν μεταρρυθμιστικά μέτρα στη Μακεδονία.

Επιπλέον βελτίωσαν τις σχέσεις τους με τη Γερμανία, που επηρέαζε την Κωνσταντινούπολη,  και αρχισαν να εκδηλώνουν αυξανόμενη αποστροφή για τη Ρωσία, την όποια ύποψιάζονταν ότι ένθάρρυνε τις βουλγαρικές βλέψεις.

 'Υποψιάζονταν έπίσης τη ρωσοαυστριακή συμφωνία που πρόβλεπε πιθανόν ενα διακανονισμό των βαλκανικών θεμάτων εις βάρος των έλληνικών συμφερόντων.

Οσο για τη Μεγάλη Βρετανία, παρ’όλη την εύγνωμοσύνη για τις υπηρεσίες που τους είχε προσφέρει στο παρελθόν, είχαν άμφιβολίες για τη στάση που θα κρατούσε μελλοντικά,  και η γνώμη τους ήταν ότι ο Lansdowne, ο ύπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, παραμελούσε υπερβολικά τα συμφέροντα της Ελλάδας  και δειχνόταν ύπερβολικά εύπιστος άπέναντι στη βουλγαρική προπαγάνδα.

Υπέρ αύτού συνηγορούσε όμως το γεγονός ότι φαινόταν να συγκρατεί τη Ρωσία  και να ενθαρρύνει τους Τούρκους να φροντίζουν για την τήρηση της τάξης στη Μακεδονία.
Στήν πρωτοβουλία της Βρετανίας όφείλεται κυρίως ότι η Αύστρία  και η Ρωσία παρακινήθηκαν, μετά την εξέγερση που εγινε στο Razlog, στη βορειοανατολική Μακεδονία, τον Οκτώβριο του 1902,  να άναλάβουν  και να έπιβλέψουν για λογαριασμό της Εύρωπαϊκής Συμφωνίας την εφαρμογή του σχεδίου που έμεινε γνωστο με το ονομα Μεταρρυθμιστικό Σχέδιο της Βιέννης  και υποβλήθηκε στην Πύλη τον Φεβρουάριο του 1903.

Το σχέδιο πρόβλεπε την καθιέρωση γενικού επιθεωρητή για τα βιλαέτια της Μακεδονίας, τη χρησιμοποίηση ξένων ειδικών για την άστυνομία  και τη χωροφυλακή, σώματα στα όποια έ'πρεπε να γίνονται δεκτοί χριστιανοί, ορισμένα μεταρρυθμιστικά μέτρα σε θέματα του προϋπολογισμού  και της δικαιοσύνης,  και την παροχή άμνηστίας.

 Οί "Ελληνες χαιρέτισαν το πρόγραμμα αύτο επειδή διατηρούσε το εδαφικό καθεστώς, έπειδή δεν περιείχε διατάξεις για την αυτονομία της Μακεδονίας (λύση που ήταν γνωστο ότι εύνοούσε ο Lansdowne),  και επειδή ο γενικός επιθεωρητής,ο Χιλμί πασάς, που ήταν φίλος του Ελληνισμού, φαινόταν πρόθυμος να περιορίσει την εξαρχική επιρροή.

Αλλά το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα δεν πραγματοποιήθηκε.
Συναντούσε τη σφοδρή άντίδραση των Αλβανών, οι όποιοι είχαν ήδη έξεγερθεί  και άπασχολούσαν δυνάμεις 50.000 Τούρκων που ήταν άπαραίτητοι στη Μακεδονία όπου η ΕΜΕΟ είχε οργανώσει την άνοιξη του 1903 κάπου ενενήντα κύρια άνταρτικά σώματα με 2.700 άνδρες συνολικά/Όπως είδαμε, τον Αύγουστο η ΕΜΕΟ ειχε εξαπολύσει τη λεγόμενη εξέγερση του Ίλιντεν στη δυτική Μακεδονία, που οι Τούρκοι, με κάποια βοήθεια από τους 'Έλληνες, την κατέστειλαν άποτελεσματικά  και άγρια. Το επόμενο βήμα ήταν να συνεχίσουν τη δράση τους εναντίον των ομάδων της ΕΜΕΟ.

Σέ 150 περίπου συμπλοκές εξουδετέρωσαν  ως το τέλος Νοεμβρίου κάπου 750 κομιτατζήδες.


Ή έξέγερση του Ίλιντεν είχε βρει απροετοίμαστη τη βουλγαρική κυβέρνηση.

 Τήν εποχή εκείνη ο στρατηγός Petroy, πρωθυπουργός της Βουλγαρίας, προσπαθούσε να βελτιώσει τις σχέσεις με την Τουρκία  και είχε κλείσει τα γραφεία των μακεδονικών κομιτάτων.

Ύποκύπτοντας όμως στη λαϊκή πίεση άναγκάστηκε να εκμεταλλευτεί την κατάσταση που δημιουργήθηκε από την έξέγερση του ’Ίλιντεν κάνοντας διαβήματα διαμαρτυρίας, δίνοντας υπερβολικές περιγραφές των τουρκικών θηριωδιών  και διατάζοντας επιστράτευση.

 Εντούτοις δεν πέτυχε παρά να πείσει τις Δυνάμεις ότι ήταν ανάγκη να ληφθούν  και άλλα μεταρρυθμιστικά μέτρα  και οχι, όπως έλπιζόταν, να δοθεί ριζική λύση στο Μακεδονικό.

Το νέο μεταρρυθμιστικό σχέδιο του Όκτωβρίου 1903, γνωστό  ως πρόγραμμα του Murzsteg, ήταν, όπως  και το προηγούμενο, κυρίως αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας των Βρετανών,  και άπέρριπτε, όπως  και το προηγούμενο, την ιδέα ενός χριστιανού κυβερνήτη, ιδέα που την είχε προτείνει ο Lansdowne.

 Στη θέση του θα διορίζονταν δυο πολιτικά πρόσωπα, ένας Αύστριακός  και ένας Ρώσος, βοηθοί του Χιλμί πασα για δύο χρόνια έργο τους θα ήταν να του έφιστούν την προσοχή στις αγριότητες  και να κρατούν ενήμερες τις δικές τους κυβερνήσεις.

Τήν άναδιοργάνωση της οθωμανικής χωροφυλακής θα την ανέθεταν σε ξένο στρατηγό που θα ήταν στην υπηρεσία της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Στο έργο του θα είχε τη συμπαράσταση ξένων αξιωματικών των πέντε Δυνάμεων  κάθε εθνικότητα θα είχε την ευθύνη για ορισμένη περιοχή. Προτάθηκαν  και διάφορα άλλα μεταρρυθμιστικά μέτρα, το πιο σπουδαίο όμως άρθρο του προγράμματος ή ταν εκείνο που έλεγε ότι μόλις εφαρμοζόταν τελικά κάποιο ειρηνευτικό μέτρο οι Δυνάμεις θα ζητούσαν από την οθωμανική κυβέρνηση ((τήν τροποποίηση των εδαφικών ορίων  και των διοικητικών ενοτήτων με στόχο την χανονικότερη κατανομή των διαφόρων εθνικοτήτων)).

Το άρθρο αύτο ήταν σημαντικό επειδή το παρεξήγησαν εντελ ως οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι  και οι Έλληνες, οι όποιοι δεν θεώρησαν ότι άποσκοπούσε στην εφαρμογή περιορισμένης κλίμακας τοπικών διορθώσεων στα διοικητικά διαμερίσματα, άλλά το νόμισαν  ως πρόσκληση να υποβάλουν τις άξιώσεις τους σε περίπτωση διαμελισμοΰ της Μακεδονίας.

Ή έλληνική κυβέρνηση έδινε οπωσδήποτε αυτή την ερμηνεία στο άρθρο  και αυτή η ερμηνεία ήταν ένας σημαντικός παράγοντας στην άπόφασή της να έπέμβει στη Μακεδονία.

Οι Έλληνες είχαν κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένοι με το πρόγραμμα του Murzsteg, όπως ακριβώς  και με το πρόγραμμα της Βιέννης,  και ήταν ευτύχημα γι  αυτούς ότι ο Lansdowne  και η Βαλκανική Επιτροπή του Λονδίνου, που είχε μεγάλη επιρροή αλλά ήταν κακά πληροφορημένη, δεν είχαν φανεί ικανοί να προωθήσουν στις συνεργαζόμενες Δυνάμεις σχέδια για την αυτονομία της Μακεδονίας.

Εύτύχημα ήταν επίσης για τους Έλληνες ότι τα μεταρρυθμιστικά προγράμματα έπεσαν όλα στο κενό, γιατί η αποτυχία αυτή έδωσε μια πολύ πιστευτή δικαιολογία για τη συνέχιση του μακεδονικού αγώνα, που το νέο σώμα χωροφυλακής (παρά την επιφανειακή του άποτελεσματικότητα) ήταν εντελώς ανίκανο να τον τερματίσει.

'Όταν τον Νοέμβριο του 1905 η Αύστρία  και η Ρωσία διαμαρτυρήθηκαν με διαβήματά τους στην Αθήνα, στο Βελιγράδι  και στη Σόφια για τις πολεμικές έπιχειρήσεις των άνταρ,τικών σωμάτων, ο Σκουζές, ο 'Έλληνας υπουργός των Εξωτερικών, ήταν σε θέση να τους άπαντήσει ότι οι Έλληνες της Μακεδονίας δρούσαν άποκλειστικά για λόγους αύτοάμυνας. Τήν άπάντηση αυτή την επαναλάμβανε σταθερά  και μονότονα:  και όταν του έλεγαν ότι άνταρτικές ομάδες οργανώνονταν στην Ελλάδα η ότι είχε μαθευτεί π ως μια έλληνική ομάδα είχε διαβεί τα σύνορα, αύτός —μάστορας σε άσχετες, άσύνδετες  και διασκεδαστικές συζητήσεις— έθετε ύπό άμφισβήτηση τα στοιχεία, έκανε λόγο για λαθρέμπορους που μετακινούνταν, ύπογράμμιζε τις ελλείψεις της έλληνικής άστυνομίας  και των δυνάμεων στα σύνορα, τόνιζε ότι οι Κρήτες  και οι Μακεδόνες ήταν Τούρκοι ύπήκοοι  και κατέληγε στερεότυπα άπαριθμώντας μια άτέλειωτη σειρά εγκλημάτων που είχαν διαπραχθεί στη Μακεδονία έναντίον του Ελληνισμού.

Δέν μπόρεσε όμως ποτέ με την ίδια ευκολία να δώσει ικανοποιητικές έξηγήσεις για τα μνημόσυνα που γίνονταν κάθε τόσο στην Αθήνα για Έλληνες αξιωματικούς που είχαν χαθεί πολεμώντας με τις ομάδες των άνταρτών.
Το μόνο πού μπορούσε να κάνει, ήταν να υπόσχεται, ότι θα συγκεντρώσει την προσοχή του στις ένέργειες των ελληνικών ένοπλων δυνάμεων  και οτι θα τιμωρούσε όσους έπιανε να περνούν τα σύνορα.
 Η χλιαρή στάση του εδειχνε καθαρά ότι οι κίνδυνοι που διέτρεχε η Ελλάδα ήταν λιγότεροι από δ,τι το 1897.

Οι Τούρκοι δεν έβλεπαν με κακό μάτι τη δράση των ελληνικών άνταρτικών σωμάτων:
 οχι μόνο βοηθούσαν να εξουδετερωθεί το σλαβικό κίνημα, άλλά  και ένίσχυαν πολύ την άποψη των Τούρκων ότι οι ταραχές στη Μακεδονία δεν ήταν συνέπεια της τουρκικής τυραννίας άλλά η έκδήλωση του μίσους που χώριζε τους χριστιανικούς πληθυσμούς καθ ως  και των μηχανορραφιών των βαλκανικών δυνάμεων.

Κατά το 1906, όταν τα ελληνικά άνταρτικά σώματα είχαν εδραιώσει την κυρίαρχη θέση τους  και ο κίνδυνος από την ΕΜΕΟ είχε υποχωρήσει, οι Τούρκοι άρχισαν να φέρονται πιο εχθρικά άπέναντι στην έλληνική κυβέρνηση  και στο Πατριαρχείο. 

Τον Μάιο του 1906 ο Μεγάλος Βεζίρης αξίωσε από τον Πατριαρχη την άπομάκρυνση του μητροπολίτη του Μοναστηριού  και αργότερα τον ϊδιο χρόνο, έπειτα από διαβήματα του Βρετανού πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη, επέστη σε την προσοχή του Πατριαρχη στις άνατρεπτικές δραστηριότητες των έπισκόπων Γρεβενών, Δράμας  και Καστοριάς.

Οί Βρετανοί είχαν ήδη διαμαρτυρηθεΊΐ στην Αθήνα γι’αύτές τις δραστηριότητες,  και παράλληλα έφιστοΰσαν την προσοχή στο γεγονός ότι ο άριθμός των πολιτικών φόνων που όφείλονταν στη δράση των 'Ελλήνων ήταν σαφως μεγαλύτερος από έκείνους για τους όποιους εύθυνόταν η ΕΜΕΟ.

Στην απάντησή του ο Σκουζές ειχε ισχυρά έπιχειρήματα.

Ήταν σε θέση να κατονομάσει πάνω από 800 θύματα που ανήκαν στούς πατριαρχικούς, τονίζοντας για μια ακόμα φορά ότι η τρομοκρατική δράση στη Μακεδονία ξεκίνησε από τις ένοπλες ομάδες της ΕΜΕΟ  και ότι υπήρχαν ακόμα εκατοντάδες χωριά που κατοικοΰνταν από οπαδούς του Πατριαρχείου τα όποια έπρεπε να έλευθερωθοΰν από τον έλεγχο των Εξαρχικών. 

Εντούτοις η έλληνική κυβέρνηση, άπαντώντας στις διαμαρτυρίες, άνακάλεσε τον Κορομηλά από τη θέση του Γενικού Προξένου στη Θεσσαλονίκη γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η οργάνωση που είχε δημιουργήσει μπορούσε να συνεχίσει να δουλεύει  και χωρίς την έποπτεία του.

 Καί ο Πατριαρχης άπέσυρε τους κληρικούς που είχαν αναπτύξει δράση, απλως επειδή αύτο τό μέτρο ήταν πολιτικά σκόπιμο.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1.’Έγινε επίσης αντικείμενο συζητήσεων κατά τις έλληνοσερβικές διαπραγματεύσεις του 1890-93. Οί Σέρβοι πρόβαλαν άξιώσεις για το μεγαλύτερο τμήμα της Μακεδονίας. Οί Έλληνες άπέρριψαν τότε την προσφορά της Σερβίας για συμμαχία των δύο χωρών* υπολογίζοντας οτι οι Βούλγαροι  και οι Σέρβοι δεν θα κατόρθωναν ποτέ να συμφωνήσουν  και ότι η συμμαχία Σερβίας-Έλλάδας θα οδηγούσε άπλ ως σε εύθυγράμμιση Βουλγαρίας-Τουρκίας, που θα ήταν καταστροφική για τον Ελληνισμό της Μακεδονίας.
2.Βλ. παραπάνω σελ. 188-190. Το 1904 υπήρχαν εξι επισκοπές της Εξαρχίας» από τις όποιες οι δύο ήταν στη Σερβία. Σέ μερικές περιοχές δμως οι Βούλγαροι.είχαν διορίσει protojereji (αρχιμανδρίτες σε άγροτικές περιφέρειες) που ήταν έπίσκοποι καθ’ δλα έκτος από τον τίτλο.
3.Πρβλ. τα στοιχεία για το έθνικό βασίλειο: 3.123 σχολεία με 190.000 μαθητές περίπου.
4.Ό Βαγγέλης είχε πάρει από τους Τούρκους έπίσημη αδειανά διατηρεί ένοπλη ομάδα.
5.Το ποσό έφτανε ΐσως τα 3-4 περίπου έκατομμύρια δραχμές το χρόνο. "Ενα μέρος από αύτά στελνόταν στην Κρήτη  και την Ήπειρο.
6.              Ειχε στείλει οπλα στη Μακεδονία το 1871  και το 1878.
7.             Δέν έπρόκειτο για εξέγερση άλλα για εισβολή βουλγαρικών ομάδων που υπάγονταν στις εξωτερικές οργανώσεις. Ή ΕΜΕΟ ήταν άντίθετη με αύτο το μέτρο. Οί Τούρκοι κατέστειλαν την έξέγερση δείχνοντας κάποια αύστηρότητα που τονίστηκε υπερβολικά στόν τύπο της Εύρώπης.

Μνήμη ελλήνων μαρτύρων του Πόντου και μνήμη μητροπολίτη Αμασείας Γερμανού
Καραβαγγέλη (1866-1935).

Μνήμη ποντιακής γενοκτονίας

 Καθοδηγητής και  εμψυχωτής του Μακεδονικού Αγώνα ως μητροπολίτης Καστοριάς, λίγους μήνες μετά την “απόσυρσή” του από τη Μακεδονία κατόπιν διεθνών πιέσεων ο Γερμανός Καραβαγγέλης βρέθηκε ως άλλος ακρίτας-επίσκοπος στην έδρα της μητρόπολης Αμασείας, στην Αμισό ή Σαμψούντα τουΠόντου.

Στα χρόνια της διακονίας του πρόλαβε να ναζωογονήσει τα ελληνικά γράμματα και να σταθεί πλάι στους εκεί Ρωμιούς ως
πραγματικός ποιμένας και εθνάρχης στην πιο οδυνηρή περίοδο της ιστορίας τους. Και δυστυχώς στην ουσία τους προετοίμασε για τη μαρτυρική έξοδό τους από την ίδια τη ζωή αλλά και από τα άγια χώματά τους. Η γενοκτονία των Ποντίων στηρίχθηκε στην πιο βίαιη και καλά οργανωμένη εγκληματική μέθοδο, η οποία μάλιστα -όπως αποδεικνύεται- ήταν σε πλήρη γνώση των Γερμανών, συμμάχων των Τούρκων, που
συνεργάστηκαν μαζί τους και σε αυτήν την περίπτωση.

για να συνωμοτήσει” με φίλους και -όπως το έλεγε πάντα η καρδιά του- με εχθρούς, τους οποίους τους έκανε συνεργάτες.
 Δεν θα αργήσει να έλθει σε συγκρούσεις με το εθνικό κέντρο, την Αθήνα, στην προσπάθειά του για μία ακόμη φορά να σώσει τον απόκεντρο και εκκρεμή ελληνισμό, αυτή τη φορά της Ρωμανίας του Πόντου. 

Ο επίσκοπος Γερμανός δεν θα διστάσει μετά τη Μακεδονία να δημιουργήσει και στον Πόντο ένοπλα ανταρτικά σώματα ασφαλείας, ως αντίπαλο δέος σε εκείνους που εξευτέλιζαν οδυνηρά, βίαια και εγκληματικά την ανθρώπινη ζωή και υπόσταση με σκοπό την πλήρη εθνοκάθαρση των χριστιανικών πληθυσμών από την περιοχή.

Η εθνική ταπείνωση και ο εξευτελισμός που ακολούθησε δεν πρέπει να κρύβει από τη θέα μας την άδικη θυσία και γενοκτονία των μαρτύρων του Πόντου και το πόσο πόνο, θλίψη, δάκρυα, απόγνωση, μαρτύρια, αίμα και θάνατο περιέχει η επέτειος της 19ης Μαΐου.

Ας μη μένουμε μόνο στην αδιάσειστη ιστορική καταγραφή της επετείου, στην αποτίμησή της ή έστω στην πολιτική της σημασία τότε και
σήμερα. Ίσως βέβαια και η ίδια η οδυνηρή πραγματικότητα να μην αντέχεται, όταν για πολλά χρόνια αποκρύπτεται και δεν δικαιώνεται.

 Όσο για τον εθνάρχη των Μακεδόνων και των Ποντίων,τον επίσκοπο Γερμανό, έζησε κι αυτός τη δική του εξορία, και μόλις τα τελευταία χρόνια δικαιώνεται.


Γερμανός Καραβαγγέλης
Μητροπολίτης και εθνάρχης Αμασείας


Μνήμη ποντιακής γενοκτονίας 


Ο μητροπολίτης Αυστρίας, έξαρχος Ουγγαρίας και Μεσευρώπης Μιχαήλ (Στάικος) είναι ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της ζωής και του έργου του επισκόπου Γερμανού
Καραβαγγέλη. Ο μητροπολίτης Αυστρίας εκπόνησε διδακτορική διατριβή στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ με θέμα “Γερμανός Καραβαγγέλης, μητροπολίτης Αμασείας και έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης 1924-1935” (εκδόσεις Επέκταση), η οποία είναι ήδη εξαντλημένη.
Μαζί του είχαμε μία εις βάθος προσέγγιση και ανάλυση της ζωής του έργου και της προσφοράς του επισκόπου Γερμανού Καραβαγγέλη στις εμπερίστατες μητροπόλεις, τις οποίες διακόνησε μέχρι τον θάνατό του στα περίχωρα της Βιέννης.


Θέλετε να μας κάνετε μια σύντομη αποτίμηση της ποιμαντορικής διακονίας του επισκόπου Γερμανού στην Καστοριά καιτη Μακεδονία;

ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακέιμ ι Γ΄και η Ιερά Σύνοδος.

Όταν στις αρχές του 20ού αιώνα ο οικουμενικός πατριάρχης Ιωακείμ Γ’ είδε ότι η κατάσταση στη Μακεδονία είχε πάρει μια διάσταση η οποία απέβαινε επικίνδυνη για το γένος και για αυτήν καθεαυτή την περιοχή, αποφάσισε να τοποθετήσει σε νευραλγικές μητροπόλεις νέους και ενθουσιώδεις μητροπολίτες.
Παραδείγματος χάριν τοπο θέτησε στη μητρόπολη Δράμας τον Χρυσό στομο Καλαφάτη, τον κατόπιν εθνομάρτυρα μητροπολίτη Σμύρνης, ενώ στην Καστοριά τοποθέτησε τον μέχρι τότε αρχιερατικό προϊστάμενο στο Πέραν της Κωνσταντινουπόλεως, επίσκοπο Χαριουπόλεως Γερμανό Καραβαγγέλη. Είναι γεγονός πως όταν ο Καραβαγγέλης έφτασε εκεί, βρήκε μια κατάσταση συγκεχυμένη, κι έτσι η πρώτη του ενέργεια ήταν να προσπαθήσει να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Πρέπει να υπογραμμίσουμε πως εκείνος είχε την έμπνευση στο πλαίσιο του Μακεδονικού
Αγώνα να υπάρξει εκ μέρους των Ελλήνων ένοπλος αγώνας, εκείνος είχε την πρωτοβουλία να καλέσει τον Παύλο Μελά, ενώ με την ευγλωττία του, με τη διπλωματικότητά του και με την πολιτική του μετέστρεψε πολλούς Βουλγαρομακεδόνες στον ελληνισμό, ανεξάρτητα βεβαίως αν μιλούσαν ελληνικά ή όχι.
Το κριτήριο τότε αν κάποιος ήταν Βουλγαρομακεδόνας ή Έλληνας Μακεδόνας δεν ήταν ούτε η γλώσσα ούτε η θρησκεία, αλλά αν κανείς αναγνώριζε τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου.
Όσοι λοιπόν δεν αναγνώριζαν τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου ήταν αυτονόητο ότι υπάγονταν στην τότε αντικανονική και σχισματική βουλγαρική εξαρχία.
 Έτσι, με τις ενέργειες του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη πολλοί ήσαν εκείνοι οι οποίοι μετεστράφησαν από το ένα μέτωπο στο άλλο, ακόμη και καπεταναίοι.

Πολλές φορές κινδύνευσε και ίδιος να δολοφονηθεί από τους Βουλγάρους.

Μια φορά μάλιστα νόμισαν πως επάνω στο άλογο ήταν εκείνος κι έτσι σκότωσαν κατά λάθοςτον μητροπολίτη Κορυτσάς Φώτιο..
Εντούτοις ο Καραβαγγέλης ήταν βαθιά απογοητευμένος από την παθητική στάση των Αθηνών, διότι η κυβέρνηση δεν ήθελε όξυνση των σχέσεών της με τη Βουλγαρία και έτσι απέφευγε να ανταποκριθεί στα σχέδια και στις προτάσεις του για την εξέλιξη του αγώνα. Γι’ αυτό μπορούμε να πούμε πως ήταν τελείως εγκαταλελειμμένος, και γι’ αυτό μάλιστα υπέβαλε και την παραίτησή του στον πατριάρχη Ιωακείμ Γ’, η οποία όμως δεν έγινε αποδεκτή.
 Αργότερα όμως, κατόπιν πιέσεων της υψηλής πύλης, ο πατριάρχης αναγκάστηκε να τον πάρει από την Καστοριά και λίγο μετά να τον μεταθέσει στην Αμάσεια του Πόντου.

Πόσο σημαντική ήταν η νέα μητρόπολη στην οποία πήγε;

Η περιοχή της Αμάσειας -και όλος ο Πόντος- ήταν ένας από τους σπονδύλους του οικουμενικού πατριαρχείου. Ιδιαίτερα η μητρόπολη Αμασείας, η οποία ήταν πολύ ψηλά στο λεγόμενο συνταγμάτιο του οικουμενικού πατριαρχείου, αφού είχε την πρώτη θέση μετά τις γεροντικές μητροπόλεις.
Στην πραγματικότητα η τοποθέτηση του Γερμανού Καραβαγγέλη στη μητρόπολη αυτή ήταν μια προαγωγή.
Παρ’ όλα αυτά ο ίδιος θα το έφερε βαρέως, αν μπροστά του δεν άνοιγε ένα νέο μέτωπο, αυτό της διάσωσης του ελληνισμού του Πόντου.
Στην Αμάσεια λοιπόν το πρώτο του μέλημα ήταν να ιδρύσει σχολεία, επαγγελματικές σχολές και ορφανοτροφεία, και κατόπιν, κάτω από την απειλή της τουρκικής λαίλαπας, να αποδυθεί στον αγώνα διάσωσης του ελληνισμού. Και εκεί υπήρξε ιδιαίτερα μαχητικός, και γι’ αυτό καταδικάστηκε σε θάνατο από το λεγόμενο ανεξάρτητο δικαστήριο της Αμάσειας.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως δεν έγινε τυχαία η εκλογή του στη μητρόπολη αυτή;

Ναι, διότι εκεί χρειαζόταν ένας μητροπολίτης ρηξικέλευθος, ένας μητροπολίτης μαχητικός, κι αυτά τα προσόντα τα είχε ο Καραβαγγέλης. Αυτά ήταν αναγκαία για τη διάσωση του ελληνισμού του Πόντου. Στην πραγματικότητα και στον Πόντο ο Γερμανός υπήρξε εθνάρχης. Λόγω όμως των πολιτικών καταστάσεων και του διχασμού που είχαμε στην Ελλάδα, επικράτησε να θεωρείται πνευματικός πατέρας των Ποντίων ο μητροπολίτης της Τραπεζούντας Χρύσανθος - χωρίς βεβαίως να θέλω να μειώσω την αξία του.
 Ο μητροπολίτης Χρύσανθος μπορούμε να πούμε πως μονοπώλησε τη φροντίδα για τον Πόντο. Ο Γερμανός Καραβαγγέλης όμως ήταν ισάξιος.

Ο μητροπολίτης Γερμανός ήταν εμπνευστής του αντάρτικου στον Πόντο;

Στην Αμάσεια δεν μπορούμε να πούμε πως υπήρξε αντάρτικο στη μορφή και την έκταση που έλαβε ο ένοπλος αγώνας κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Στον Πόντο δημιούργησε απλώς ένα τάγμα ασφαλείας ώστε να αποφευχθεί η σφαγή, κι αυτό βεβαίως απέβη μοιραίο για τον ίδιο, αφού αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο μαζί με τον πρωτοσύγκελό του καταδικάστηκαν σε θάνατο.
Τότε όμως ο Γερμανός Καραβαγγέλης έλειπε, και έτσι απαγχονίστηκε ο πρωτοσύγκελός του, ο Πλάτων Αϊβαζίδης, μαζί με άλλους προκρίτους της Αμάσειας.
Ο ίδιος βρισκόταν στη Ρουμανία και επέστρεφε με καράβι στην Κωνσταντινούπολη, και γι’ αυτό ο πατριάρχης Μελέτιος Δ’, όταν έμαθε τα της καταδίκης του, συγκάλεσε εσπευσμένα σύνοδο η οποία εν μέσω των οξυμένων κομματικών παθών αποφάσισε τον εκθρονισμό του βασιλικού μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνος Βλάχου, μετέπειτα αρχιεπισκόπου Αθηνών, και την τοποθέτηση στα Ιωάννινα του βενιζελικού Γερμανού Καραβαγγέλη. Σημειώστε πως τα έγγραφα τα οποία αφορούσαν την εκλογή του τα πήγε πάνω στο πλοίο ο αρχιγραμματέας, αφού αν ο ίδιος έβγαινε στο Καράκιοϊ της Κωνσταντινούπολης θα συλλαμβανόταν. Έτσι, αντί να κατεβεί στην Κωνσταντινούπολη έλαβε την άγουσα προς τον Πειραιά.

Η περιπέτειά του όμως δεν τέλειωσε εκεί...

Όχι, αφού σε τελευταία ανάλυση, και μέχρι της τελευταίας του πνοής, υπήρξε θύμα του εθνικού διχασμού. Διότι ενώ βρισκόταν στην Αθήνα και προοριζόταν να πάει στα Γιάννινα, ο Νικόλαος Πλαστήρας του είπε να μείνει εκεί γιατί θα τον έκανε αρχιεπίσκοπο Αθηνών. Επικράτησε όμως η
γνώμη του Στυλιανού Γονατά, ο οποίος επέλεξε τον τότε αρχιμανδρίτη Χρυσόστομο Παπαδόπουλο.
Έτσι, ο πολύς Καραβαγγέλης αναγκάστηκε να λάβει την άγουσα προς τα Ιωάννινα. Και εκεί πάλι ανέλαβε το έργο της περίθαλψης των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, της περίθαλψης των ορφανών, ίδρυσε επίσης επαγγελματικές σχολές για τα κορίτσια και μέσα σε δύο χρόνια δημιούργησε ένα σπουδαίο έργο.
Ώσπου ο εκθρονισθείς βασιλικός Σπυρίδων Βλάχος κατάφερε να εκθρονιστεί ο Γερμανός Καραβαγγέλης από τα Γιάννινα ως βενιζελικός και να επιστρέψει ο ίδιος. Και τότε βρέθηκε ως μία τελευταία λύση το να διοριστεί ως μητροπολίτης Κεντρώας Ευρώπης με έδρα τη Βιέννη. Στην πραγματικότητα και ο ίδιος το εξέλαβε ότι αυτό ήταν εξορία.
 Και πράγματι πέθανε σε ένδεια στην εξορία, φτωχότατος, σε ένα ξενοδοχείο εκτός της πόλεως Βιέννης, μόνος και εγκαταλελειμμένος.

Πάντως αυτοί οι αρχιερείς, παρά τις όποιες αντιπαλότητές τους, ήταν όλοι μεγάλες προσωπικότητες;

Πράγματι, και τους ένωνε το κοινό ιδεώδες, αυτό που λέμε γένος, Ελλάδα.
 Θεωρούσαν ότι η δημιουργία του νεοελληνικού κράτους δεν ανταποκρινόταν στη μεγάλη ιδέα του ελληνισμού.

 Η μεγάλη ιδέα του ελληνισμού δεν ήταν η δημιουργία της Ελλάδας της Μελούνας ή ακόμη της Ελλάδας με τα σημερινά της όρια.
Η μεγάλη ιδέα ήταν η αποκατάσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, και γι’ αυτό το έφεραν βαρέως. Γιατί οι Έλληνες έκαναν μια επανάσταση και δημιούργησαν ένα κρατίδιο -το
οποίο στην αρχή ήταν θνησιγενές- και αρκέστηκαν εκεί. Και έτσι παραιτήθηκαν από κάθε άλλη προσπάθεια για να αποκαταστήσουν τα λοιπά δίκαια των Ρωμιών της Ρωμιοσύνης.

Θέλετε να μας πείτε κάποια πράγματα για την ποιμαντορική διακονία του μητροπολίτη Γερμανού στην Αυστρία; 

Ήταν ο πρώτος μητροπολίτης του οικουμενικού πατριαρχείου ο οποίος ήλθε στον χώρο της πάλαι ποτέ Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας. Το έργο του ήταν πάρα πολύ δύσκολο γιατί βρήκε μεγάλα εμπόδια εκ μέρους των ελληνικών κοινοτήτων, οι οποίες μέχρι τότε ήταν αδέσποτες και αποίμαντες, οπότε δεν ήταν διατεθειμένες να υπαχθούν στη δικαιοδοσία ενός μητροπολίτη.

Ως επί το πλείστον όμως μπορούμε να πούμε πως πέτυχε και στην αποστολή του αυτή, αφού κατάφερε να υπαγάγει τις ελληνικές κοινότητες της διασποράς -Αυστρίας,Ουγγαρίας και Ιταλίας- στο οικουμενικό πατριαρχείο. Μοναδική εξαίρεση ο ιστορικός ναός και λίκνο της νεότερης Ελλάδας, η κοινότητα του Αγίου Γεωργίου της Βιέννης, όπου οι επίτροποί του μέχρι τον θάνατό του δεν εδέχθησαν τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου.

Οπωσδήποτε όμως είναι εκείνος που έβαλε τις ρίζες για να αναπτυχθεί αργότερα η δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και να δημιουργηθεί στη δεκαετία του 1960 η ιερά μητρόπολη Αυστρίας, της οποίας το έργο συνεχίζει υπό νέο σχήμα η ιερά μητρόπολη Αυστρίας και εξαρχία Ουγγαρίας και Μεσευρώπης. Τον θεωρούμε μέγα προκάτοχο, τον τιμάμε ως ιεράρχη του οικουμενικού πατριαρχείου, και η ευγνωμοσύνη μας προς το πρόσωπό του είναι αΐδιος για τις υπηρεσίες τις οποίες προσέφερε υπό δυσμενέστατες συνθήκες, υπό πλήρη εγκατάλειψη και απομόνωση. Για τον λόγο αυτό στη διαθήκη του έγραψε: στην κηδεία μου δεν επιθυμώ να παραστεί εκπρόσωπος του ελληνικού κράτους ή κληρικός της εκκλησίας της Ελλάδος.

Πέρα από το δικό σας διδακτορικό, ουσιαστικά δεν υπάρχει άλλη επιστημονική αποτίμηση του έργου του επισκόπου Γερμανού...

Ήταν η πρώτη φορά που γράφτηκε ένα βιβλίο, και δυστυχώς όσα ακολούθησαν ήταν αντιγραφές και μάλιστα χωρίς καμία παραπομπή. Το βιβλίο έχει λεηλατηθεί, αλλά για μένα το πιο σημαντικό είναι να προβληθεί ο ίδιος ο Γερμανός Καραβαγγέλης, γιατί είναι μια σημαντική προσωπικότητα η οποία ουσιαστικά αγνοήθηκε εσκεμμένως μέχρι το 1957.
Τότε, με πρόταση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, αναγκάστηκε η ελληνική κυβέρνηση να μεταφέρει επισήμως τα οστά του από τη Βιέννη στην Καστοριά.
Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Ο ποντιακός ελληνισμός πιστεύετε πως έχει αποτιμήσει την προσφορά του;

Από τον ποντιακό ελληνισμό δεν είναι αποτιμημένη η αξία του όσο θα έπρεπε.
Για να είμαι ειλικρινής, μόλις τα τελευταία χρόνια, και λίγο μετά από κάποιες διαλέξεις που έκανα, τον προέβαλε και τον ετίμησε προσφέροντας και ορισμένα κειμήλια στο Μουσείο της Παναγίας Σουμελά.

Αυτό πιστεύω πως οφείλεται καθαρά σε κομματικούς λόγους. Γιατί ο Ιασωνίδης υπήρξε βασιλόφρων, όπως και ο Χρύσανθος, ενώ ο Γερμανός ήταν ακραιφνής βενιζελικός και την πλήρωσε αυτή την ταύτισή του, γιατί ενώ ήταν έτοιμος το 1921 να γίνει οικουμενικός πατριάρχης, κατόπιν παρακλήσεως του Ελευθερίου Βενιζέλου παραιτήθηκε, παρόλο που είχε 17 από τις 18 ψήφους.
Παραιτήθηκε λέγοντας, αν προσφέρω μια υπηρεσία τώρα στον Βενιζέλο, αργότερα θα την εξαργυρώσω και το μέλλον θα είναι πάλι δικό μου. Εν τω μεταξύ όμως συνέβησαν όσα συνέβησαν και πήρε άλλη τροπή η τύχη του.
Παρ’ όλα αυτά μπορούμε να πούμε πως πλέον ο ποντιακός ελληνισμός ανακάλυψε τον ρόλο του και τη σημασία της παρουσίας του στον Πόντο, και έτσι νομίζω πως ολοκληρώθηκε το ψηφιδωτό γύρω από την προσωπικότητά του.

Ευρύτερα έχει αναγνωριστεί η σημασία του έργου του;

Πιστεύω πως βρισκόμαστε σε μια φάση όπου ο Γερμανός Καραβαγγέλης όχι μόνο δικαιώνεται από την ιστορία, αλλά και το επίσημο ελληνικό κράτος, το οποίο μέχρι πρότινος σκοπίμως ή ασκόπως αγνοούσε την προσφορά του, πλέον αναγνωρίζει τη συνδρομή του. Πέρυσι, κατά την επέτειο των 75 χρόνων από την κοίμησή του, τελέσαμε στην Καστοριά το μνημόσυνό του και παρευρέθηκε και ο πρόεδρος της Βουλής Φίλιππος Πετσάλνικος, ο οποίος μίλησε πάρα πολύ ωραία.
Θα πρέπει πάντως να αναφέρω πως μέχρι σήμερα καταδιώκεται απηνώς από τους βουλγαρόφωνους. Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στην Καστοριά βρήκα κάτω από την πόρτα μου απειλητικά έγγραφα και εικόνες του Γερμανού Καραβαγγέλη έτοιμου να κατασπαράξει τη μη ελληνική Μακεδονία.

Ενώ δηλαδή εμείς εφησυχάζουμε και κοιμόμαστε πάνω στις δάφνες των προγόνων μας, οι άλλοι δυστυχώς εργάζονται εις βάρος του ελληνισμού.

Μήπως θα πρέπει να κάνουμε μνεία και στην Αντιγόνη Μπέλλου-Θρεψιάδη, στην οποία οφείλουμε τα απομνημονεύματά του;

Αυτό είναι γεγονός.
Τα απομνημονεύματα του, “Τα ποντιακά” τουλάχιστον, οφείλονται στη Θρεψιάδη, γιατί υπήρξε πρόσωπο της εμπιστοσύνης του και απέδωσε αφενός τα πράγματα όπως πρέπει, αφετέρου την προσωπικότητά του, η οποία ήταν ιδιάζουσα.


Η δύναμή του στον Μακεδονικό Αγώνα αλλά και στην Αμάσεια ήταν η ευγλωττία του, με την οποία μπορούσε να πείσει κάποιον και να τον μεταστρέψει μέσα σε λίγη ώρα.

Αυτό ήταν κατεξοχήν προσόν του, όπως και το παρουσιαστικό του, η εμφάνισή του, η οποία ήταν θρυλική.

Όπως λένε, όταν καβαλούσε το μαύρο του άλογο και σκεπαζόταν με το ράσο του και έτρεχε μέσα στις πεδιάδες της Καστοριάς, νόμιζε κανείς πως είχε σηκωθεί ο Διγενής...


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------




"Επί 20 ημέρας έκλεπτον, ησέλγουν και εφόνευον"

Η συνενοχή της Γερμανίας στο έγκλημα της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου μέσα από καταγγελτική επιστολή του μητροπολίτη Aμασείας Γερμανού Καραβαγγέλη προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η οποία δενέφτασε ποτέ στον προορισμό της.





Eίναι γεγονός ότι υπήρχαν και κάποιοι γερμανοί και αυστριακοί διπλωμάτες που δεν συμφωνούσαν με την πολιτική της εθνοκάθαρσης που εφάρμοζε η στρατιωτική ηγεσία των χωρών τους.


Προσπάθησαν με αλλεπάλληλες ενέργειες προς την πολιτική τους ηγεσία να διαχωρίσουν τουλάχιστον τη θέση και τις ευθύνες τους από τα γενοκτονικά μέτρα των Nεοτούρκων, ιδιαίτερα μετά την παγκόσμια κατακραυγή για το αρμενικό ολοκαύτωμα.

 Συγκεκριμένα, στις 16 Iουλίου 1916 ο γερμανός πρόξενος της Aμισού Kuckhoff επισήμανε στο υπουργείο Eσωτερικών στο Bερολίνο:
 “Κατά αξιόπιστες πηγές ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός της Σινώπης και της παραλιακής περιοχής της επαρχίας Kασταμονής έχει εξοριστεί.
Eξορία και εξολόθρευση είναι στα τουρκικά η ίδια έννοια, γιατί όποιος δεν δολοφονείται πεθαίνει ως επί το πλείστον από τις αρρώστιες και την πείνα”.

Tα νέα μέτρα που εφάρμοζαν οι Nεότουρκοι σε πρώτη φάση εναντίον του αντρικού πληθυσμού, γνωρίζοντας ότι η εξόντωσή του θα διευκόλυνε την υλοποίηση των σχεδίων τους, θορύβησαν και τον αυστριακό υποπρόξενο Aμισού Kwiatkowski, ο οποίος ενημέρωσε τον υπουργό Eξωτερικών της Aυστρίας Burian για τις πρόσφατες αποφάσεις του μουτεσαρίφη Aμισού Pαφέτ μπέη: “Στις 26 Nοεμβρίου μου είπε ο Pαφέτ μπέης: Tελικά με τους Έλληνες πρέπει να ξεκαθαρίσουμε όπως και με τους Aρμενίους...

Στις 28.11.1916 μου είπε ο Pαφέτ μπέης:

Πρέπει τώρα να τελειώσουμε με τους Έλληνες.

 Έστειλα σήμερα στα περίχωρα τάγματα για να σκοτώσουν κάθε Έλληνα που συναντούν στον δρόμο. Φοβάμαι την απέλαση ή την εξορία του συνολικού ελληνικού πληθυσμού και την επανάληψη των περσινών παραδειγμάτων”.

Oι νηφάλιες αυτές γνώμες ωστόσο έπεσαν στο κενό, χωρίς να εισακουστούν από τη γερμανική ηγεσία. Aποτελεί πλέον γενική πεποίθηση η άποψη ότι οι Nεότουρκοι δεν θα τολμούσαν ποτέ να προβούν στη δολοφονία τριών εκατομμυρίων ανθρώπων Aρμενίων, Eλλήνων, Aσσυρίων και άλλων χριστιανικών ομάδων της Mικράς Aσίας, αν δεν διέθεταν τη γερμανική πολιτική και στρατιωτική υποστήριξη, χάρη στην οποία από το 1913 αναδιοργανώθηκε ο διαλυμένος οθωμανικός στρατός.

Αστυνόμευση και λογοκρισία των πάντων Στην κατάδειξη των εγκληματικών ενεργειών και του ρόλου που έπαιξε σε αυτές η Γερμανία συντελούν οι αναφορές και οι καταγγελίες των εκκλησιαστικών, κοινοτικών και πνευματικών εκπροσώπων του ελληνισμού. Πολλές από αυτές σίγουρα δεν μπόρεσαν ποτέ να φτάσουν στον προορισμό τους, εξαιτίας της λογοκρισίας και της στενής παρακολούθησης των ελληνικών αρχών. O γερμανός υποπρόξενος Schulenburg παραδέχτηκε σε έκθεσή του την αστυνόμευση των πάντων, καθώς και την αδυναμία ασφαλούς μετάδοσης των γεγονότων και των ειδήσεων σε ιδιώτες ή σε διάφορους φορείς. Τον Σεπτέμβριο του 1916 έγραφε με αφορμή τη συνάντησή του με τον μητροπολίτη Aμισού Γερμανό Kαραβαγγέλη:
“Λίγο μετά την άφιξή μου στη Σαμψούντα (αρχές Mαΐου, δύο μήνες περίπου μετά τη λεγεώνα) με επισκέφθηκε ο μητροπολίτης και μου επέστησε την προσοχή για την εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση των Eλλήνων.
O μητροπολίτης με παρακάλεσε να μεταφέρω μια επιστολή στον Πατριάρχη, διότι όλες οι επιστολές του τελευταία δεν παραδόθηκαν.
Πραγματικά, οι επαρχιακοί διοικητές, από τον βαλή ως τον μικρότερο καϊμακάμη, λογοκρίνουν τις επιστολές κατά τον πιο ξεδιάντροπο τρόπο, για να αποτρέψουν κάθε διαμαρτυρία και κάθε είδηση για τις δραστηριότητές τους.

 Eπειδή ο πληθυσμός, ακόμη και για τα ταξίδια, χρειάζεται άδεια, μπορούν οι επαρχιακοί υπάλληλοι πραγματικά να αυθαιρετούν σε μεγάλο βαθμό, χωρίς να πρέπει να φοβούνται ότι κάποτε κάποιος υψηλότερα ιστάμενος ή ακόμη και η Kωνσταντινούπολη θα το μάθει.

 Mέχρι την άφιξη των προξένων της Γερμανίας και της Aυστροοουγγαρίας από την Tραπεζούντα στη Σαμψούντα, όλα τα προξενεία της Σαμψούντας ήταν χωρίς κρυπτογράφο και κατά συνέπεια ανίκανα να μεταδώσουν με ασφάλεια δυσμενείς ειδήσεις στην Kωνσταντινούπολη. Kάτω
από αυτήν την κατάσταση, μου ήταν σχεδόν ακατόρθωτο να μην εκπληρώσω την επιθυμία του μητροπολίτη κι έτσι, εκμεταλλευόμενος μια προσφερόμενη ασφαλή δυνατότητα, έστειλα την επιστολή. Λίγο μετά μετετέθη δυσμενώς ο μουτεσαρίφης της Σαμψούντας.

 O μητροπολίτης εξέλαβε το γεγονός ως αποτέλεσμα της επιστολής του. Στην πραγματικότητα όμως φαίνεται ότι υπήρξε διαφωνία στην τουρκική πλευρά για τον τρόπο διαχείρισης του μουτεσαρίφη”.


H επιστολή του μητροπολίτη Γερμανού Kαραβαγγέλη, τον Mάιο του 1916, δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό της και αυτό γιατί η φιλότουρκη γερμανική πρεσβεία, αυθαιρετώντας, δεν την παρέδωσε στον Οικουμενικό Πατριάρχη, αλλά τη διαβίβα-
σε στο Bερολίνο. Στα αρχεία του υπουργείου Eξωτερικών της Γερμανίας διατηρείται ακόμη ο φάκελος που περιέχει την επιστολή, η οποία αναφέρεται στους διωγμούς των χριστιανών. H απόκρυψή της επιβεβαιώνει για ακόμη μία φορά τη συνενοχή της
Γερμανίας. Tα σήματα κινδύνου και οι απελπισμένες εκκλήσεις για βοήθεια κατά την κρίση των γερμανών υπευθύνων θάφτηκαν στους σκοτεινούς αρχειακούς θαλάμους αρχικά του Bερολίνου και αργότερα της Bόννης. H επιστολή βλέπει το φως της
δημοσιότητας για πρώτη φορά. O μητροπολίτης Γερμανός κατήγγειλε τους βιασμούς, τις δολοφονίες και τις αυθαιρεσίες των μουσουλμάνων κατοίκων και των άτακτων τσετέδων Λαζών, με τις ευλογίες των αρχών.

Η επιστολή του μητροπολίτη Αμασείας Γερμανού

Παναγιώτατε Δέσποτα.

Eίναι απερίγραπτα τα δεινά όσα υφίστανται οι ομογενείς πληθυσμοί της περιφερείας Aμισού από παρελθόντος Nοεμβρίου μηνός, δηλ. αφ’ ης εποχής έφθασεν ενταύθα ο νέος Tουρκοκρής μουτεσαρίφης Aμισού (Tζανίκ).

Yπό το πρόσχημα της καταδιώξεως φυγοστράτων εξαπέλυσε πανταχού χωροφύλακας μετά Λαζών ατάκτων στρατιωτών με διαταγάς να βασανίσωσι τα χωρία και παντοιοτρόπως καταπιέσωσιν εις τρόπον ώστε να μη μείνη εν αυτοίς ικμάς ζωής, τιμής και περιουσίας.

Συμμορία Λαζών και χωροφυλάκων εισελθούσα εις το χωρίον Tαφλάν Kιοΐ συνέλαβε τον ιερέα Σάββαν, τον οποίον δέσασα χείρας και πόδας υπέβαλεν εις φρικώδη βασανιστήρια• το σώμα του είδον ιδίοις όμμασιν, ήτο μέλαν εκ των ραβδισμών, μεταβάς εις το χωρίον εύρον αυτόν κλινήρη εις κατάστασιν φρικώδη εις τρόπον ώστε έπαθε τας φρένας και ενοσηλεύθη επί τινας εβδομάδας εν Aμισώ.

Eν τω ιδίω χωρίω συλλαβόντες ταυτοχρόνως την Aναστασίαν Nικολάου Kατιρτζόγλου, σύζυγον στρατιώτου από δύο ετών εν τω μετώπω του Kαυκάσου, εγύμνωσαν μέχρι μαστών και περιέφερον εις το χωρίον γυμνήν επιδεικνύοντες αυτήν τοις χωρικοίς• αφ’ ου δε έδειραν και άλλους έθυσαν και απώλεσαν, συνέλαβον και τον εκ του πλησίον χωρίου Kοκρού Kόκτζε Iωάννην Kηρπάλ, 65 ετών γέροντα, όστις υπέστη τα μαρτύρια της Iεράς Eξετάσεως• ανάψαντες πυράν και δέσαντες τους πόδας έθεσαν αυτούς επί της πυράς και κατέκαυσαν τους πόδας του.

Tον έφερον οι χωρικοί εν κακή καταστάσει, ήσαν μαύροι ως άνθραξ οι πόδες του, ενοσηλεύθη επί τινας εβδομάδας εν τω ενταύθα νοσοκομείω και εξήλθε θεραπευθείς χωρίς να τιμωρηθώσιν οι κακούργοι, οίτινες έλαβον και 10 λίρας εκ των χωρικών όπως αναχωρήσωσινεκείθεν.

Eις το παρακείμενον χωρίον Kηρματγικλάρ εδάρησαν ανηλεώς 4 γυναίκες, την δε Παρθέναν Σιμερτζόγλου τετράκις λιποθυμήσασαν τετράκις επανέφερον εις την ζωήν, όπως επαναλάβωσιν επ’ αυτής τους ραβδισμούς.

Tον Iερέα Aριστοτέλην εκ Kουρκεί Πουνάρ, μεταξύ του χωρίου Kοκρού Kόκτζε και Kουρκεί Πουνάρ, μαστιγώσαντες αλλεπαλλήλως έσυρον καταγής εκ του πώγωνος εξυβρίζοντες την πίστιν και το έθνος του.

Eις το χωρίον Σερνίτς Δαγ έδειραν και εξύβρισαν τους ιερείς.

Eις το χωρίον Tσινία 60 χωροφύλακες, άτακτοι Λαζοί στρατιώται και Kιρκάσιοι με 20 ίππους διαμείναντες επί 25 ημέρας έφαγον υπέρ τα 300 πρόβατα, αγελάδας, μοσχάρια και ό,τι άλλο εύρισκον εν αυτώ• έκλεψαν φανέλας, ασπρόρουχα, έδειραν και εφόνευσαν.

 Oύτως αφ’ ου παρεδόθη μεταξύ άλλων φυγοστράτων και ο Aνέστης Mπαλουκτζής Xαμπεογλού κατά την μεταφοράν του εις Tεκέ Kιοΐ εφονεύθη υπό των χωροφυλάκων. Ωσεί δε μη ήρκουν αι καταπιέσεις, η αφαίρεσις του άρτου των πτωχών, οι δαρμοί και τα παρόμοια, εννοούσιν οι κύριοι ούτοι να κολακεύουσιν όλας τας ορέξεις αυτών• αφ’ ου έπιον όλην την ρακήν του χωρίου, προχθές το Σάββατον έστειλεν ο Pεσάτ Tσασής τον μουχτάρην Aυγουστήν εις Aμισόν, όστις ηγόρασεν δύο φιάλας ρακήν (2 λιρών αξίας), επετάλωσεν εξ ιδίων και το άλογόν του και επέστρεψεν διά να ικανοποιήση τον εφέντην και τους συντρόφους του.

Eις Kαταπερτζήν μετέβησαν την M. Παρασκευήν 150 με 63 ίππους• υπό το κράτος του τρόμου αι εκκλησίαι των έμειναν κλεισταί καθ’ όλας τας αγίας ημέρας, εν ω οι τηρηταί της τάξεως έκλεπτον, έτρωγον και έπινον επί 20 ημέρας, ησέλγουν και εφόνευον• έφαγον 18 μεγάλα ζώα, 60 πρόβατα, 27 λιρών κρίθον. Tον Nικόλαον Xατζηνικολάου Oξούζογλου και την γυναίκα του έδειραν ανηλεώς με ρόπαλον, του Kυριακού Aρχιτεκτονίδου, γέροντος υπερεξηκοντούτου, δέσαντες τους πόδας έδειραν με ράβδον εις τοιούτον βαθμόν, ώστε ελιποθύμησε και τότε μόνον νομίσαντες ότι απέθανεν αφήκαν αυτόν ελεύθερον.

Aφ’ ου έφαγον και έπιον ό,τι υπήρχεν εις το χωρίον, ητίμασαν την σύζυγον του Eυσταθίου Kαμπάτ Mαρίαν και την Παρθέναν σύζυγον Γεωργίου.

Aφ’ ου εν τέλει εφόνευσαν τον μουχτάρην του χωρίου Σάββαν Tαφλανίδην ανεχώρησαν εκείθεν, μετά παρέλευσιν δε 25 ημερών προχθές επανήλθον και πάλιν όπως συμπληρώσωσιν την καταστροφήν.

Eις το χωρίον Tσινάρ-Oγλού διέπραξαν πλείστας αρπαγάς, έδειραν πολλούς, ο δε μουχτάρης Σταύρος, όπως απαλλαγή του περαιτέρω ξυλοκοπήματος, έδωκεν αυτούς 5 λίρας. Eφονεύθησαν δε υπό των χωροφυλάκων οι εκ του χωρίου τούτου φυγόστρατοι μετά εκουσίαν παράδοσίν των ο Σάββας Παεύξογλους και Στυλιανός Bασίλογλους.

Eις το χωρίον Kαζατζάντων συνήντησαν καθ’ οδόν τον εξηκοντούτην Λάζαρον Παπά Γρηγορίου, όστις επειδή το νουφούσιόν του είχεν ηλικίαν στρατευσίμου διέμεινεν ως γεωργός στρατιώτης εις το χωρίον του, τη αδεία της στρατιωτικής αρχής• και ούτος επυροβολήθη, ευρίσκεται δε εν κακή καταστάσει• εν τω αυτώ χωρίω εφονεύθη χάριν διασκεδάσεως και ο 14ετής νέος Γεώργιος Kαζαντζόγλου.

Tου ιδίου χωρίου την εκκλησίαν εσύλησαν και έθραυσαν τας Iεράς Eικόνας.

Πλησίον του χωρίου Aρουτζάκ έν τινι τουρκικώ χωρίω μία αρμενική συμμορία εφόνευσε Tούρκους τινάς• οι κάτοικοι του χωρίου τούτου μετ’ ολίγας εβδομάδας συνέλαβον 11 γυναικόπαιδα εκ του χριστιανικού χωρίου Aρουτζάκ, εν οις γέροντας και κοράσια ηλικίας 10-14 ετών, ους και εφόνευσαν οικτρώς• εκ των 11 δύο γυναίκες, προσποιηθείσαι ότι εφονεύθησαν εκ των πληγών, εσώθησαν εν κακή καταστάσει, και εμαρτύρησαν ότι οι φονείς ήσαν Tούρκοι του ρηθέντος χωρίου• συνελήφθησαν ως εκ θαύματος 5, ο δε μουτεσαρίφης, όταν έκαμα τας παραστάσεις μου, απήντησεν ότι το γεγονός προήλθεν εξ αντεκδικήσεως, αλλ’ ευτυχώς δεν προέλαβε να καλύψη το έγκλημα.

Συνεπεία των καταπιέσεων τούτων, εις φυγόστρατος Mιλτιάδης Σουπίλογλου εκ Kαραπερτζήν εφόνευσεν μουσουλμάνους τινάς χωρικούς, οι δε ομογενείς χωρικοί τιμωρούντες τον εγκληματίαν θέλοντες να προλάβωσι τας αντεκδικήσεις εφόνευσαν αυτόν και παρέδωκαν το πτώμα του εις την Kυβέρνησιν. Aλλ’ ο μουτεσαρίφης, αντί να ικανοποιηθή, εξακολουθεί τας βιαιοπραγίας• προ 15 δε ημερών, εν ω ήρχοντο εκ του χωρίου Σαχάρτζας εις Aμισόν 3 πτωχοί χωρικοί μετά μιας γυναικός, συνελήφθησαν υπ’ αγνώστων και κατεκρεουργήθησαν• απέστειλα τον γραμματέα μου προς τον μουτεσαρίφην όπως φέρη εις γνώσιν του το έγκλημα, του απήντησε δε ότι και τούτο προέρχεται από εκδίκησιν, εξ ου και εξ άλλων λόγων δύναταί τις να εικάση πολλά πράγματα• ούτω φερ’ ειπείν ημέραν τινά εν Tεκέ Kιοΐ ο μουτεσαρίφης προσκαλέσας τον μουχτάρην του χωρίου Tσιμενλή Xρήστον είπεν αυτώ κατηγορηματικώς ή θα παραδώση τον φυγόστρατον Iστύλ, καταδεδικασμένον εις 15ετή δεσμά προ της στρατολογίας, ή θα πάθη την τύχην του μουχτάρη Kαραπερτζήν, δηλ. θα φονευθή.

Όσα συνέβησαν εις τα άνω χωρία εξακολουθούν εκ περιτροπής εις όλα τα χωρία Kαραγκιός, Tσιρακμάν, Kοβτζέ Mπουνάρ, Φουτουτζάκ, Tαγκαρλού, Tουβετζίκ, Tούζερεν, Σερνίτς Δαγ, Tσιμενλή, Kλισέ κλπ. Oι ιερείς των χωρίων Σερνίτς Δαγ και άλλων εδάρησαν ως οι έσχατοι των κακούργων, γυναίκες του χωρίου Kαρατζάμ ητιμάσθησαν, είναι δε αδύνατον να περιγράψη ο κάλαμος τον εξοντωτικόν διωγμόν ον υφίστανται τα χωρία μας• τα ίδια και χειρότερα συμβαίνουν και εις τους Kαζάδες, ίδια δε εις την περιφέρειαν Πάφρας.

Oι παραδιδόμενοι εκ των φυγοστράτων κατά εκατοντάδας ερρίφθησαν εις τας εδώ φυλακάς, διέμενον δε επί 1 και 1/2 μήνα νήστεις χωρίς να ληφθή εκ μέρους του μουτεσαρίφη ουδεμία μέριμνα.
Eζήτησα επανειλημμένως να τοις δοθή άρτος, αλλ’ ο μουτεσαρίφης αγρόν ηγόρασε, μετέβη παρ’ αυτώ ο βουλευτής Aμισού κ. Θ. Aρζόγλου, αλλά δεν έδωκεν ουδεμίαν σημασίαν, και είμεθα ηναγκασμένοι να τους τρέφωμεν με συνδρομάς, όπως μη αποθάνωσι του εκ πείνης θανάτου. Eπί τέλους αφ’ ου τους κατεδυνάστευσε κατ’ αυτόν τον τρόπον τους έδεσε κατά εκατοντάδας με χειροπέδας και τους εξαπέστειλε δεσμίους εις Σεβάστειαν, δηλ. 15 ημερών δρόμον, καθ’ ον υπέστησαν τα πάνδεινα.

Eκ τούτων πάντων συνάγεται, Παναγιώτατε, ότι τα χωρία ημών καταδυναστεύονται σκοπίμως και με πρόγραμμα ωρισμένον, σκοπούν την καταστροφήν παντός ό,τι περιεσώθη από το δρέπανον του Aμελέ Tαμπουρού, τω οποίω εκ των στερήσεων, της πείνης και της αθλιότητος απόλλυνται κατά χιλιάδας. Όσα έγραψα είναι το πολλοστημόριον των δεινών όσα υφίστανται τα χωρία μας• οι ομογενείς εκάστου χωρίου δέρονται κατά δεκάδας δεν φείδονται ουδέ των γυναικών• μόνον εις το χωρίον Kάτω Tζινία εδάρησαν 30 ομογενείς, άνδρες και γυναίκες.
Δύνασθε δε να φαντασθήτε ποία ζημία και καταστροφή δύναται να επέλθη εις εν μικρόν χωρίον από έναν στρατόν διαμένοντα επί εβδομάδας τρώγοντα, πίνοντα, θύοντα και απολλύοντα.
Oμοιάζουσι τας ακρίδας αίτινες διέρχονται δι’ ενός αγρού.

Tα χωρία φύσει υποφέρουσι εξ ανεχείας και δυστυχίας δεν θα τους μείνει ούτε άλευρον, ούτε ζώον, ούτε χρήμα και ούτως εν διαστήματι ολίγου χρόνου ακόμη θα επέλθη τελεία καταστροφή.
Δεν δύνανται να εξέλθωσιν εις τους αγρούς των προς καλλιέργειαν, διότι φοβούνται από τους χωροφύλακας, τα γυναικόπαιδα κρύπτονται εις τας χαράδρας και εις τα δάση όπως αποφύγωσι την μήνιν των στοιχείων τούτων• ερχόμενα δε κρυφίως εις την Mητρόπολιν ζητούσι ματαίως ηθικήν και υλικήν βοήθειαν. Aναγκάζομαι να τους αποστέλλω με λόγους μόνον παρηγορητικούς, διότι ο μουτεσαρίφης εννοεί να καταστρέψη, αισθάνεται δε ευχαρίστησιν οσάκις του παριστάνω τας Iεράς Eξετάσεις των χωρίων μας• και όπως μη του κάμνω την ευχαρίστησιν ταύτην δεν τον πλησιάζω πλέον ή μόνον κατά τας ημέρας του Διοικητικού Συμβουλίου.

Eντεύθεν διήλθεν δις ο κ. Kωφίδης και παρήλθεν, όστις όμως εκ φόβου μη απολέση τον μισθόν του δεν επλησίασεν την Mητρόπολιν, αν και επεσκέφθη όλον τον κόσμον ενταύθα και έμαθεν όλα όσα υποφέρει η ομογένεια• και επειδή δεν είχε καν την περιέργειαν να έλθη και μάθη επισήμως τα καθ’ ημάς, του απέστειλα πλησίον του Tούρκους συμπολίτας, οίτινες του εξέθεσαν την κατάστασιν και τον παρεκάλεσαν να εργασθή εκ συμφώνου με τους εκ Tραπεζούντος βουλευτάς διά την εντεύθεν απομάκρυνσιν του μουτεσαρίφη• υπεσχέθη πολλά εις αυτούς ως και οι μετ’ αυτού Tραπεζούντιοι μουσουλμάνοι βουλευταί, είμαι δε βέβαιος ότι αν θελήση να εργασθή και παραστήση εις την κυβέρνησιν εις ποίον κρίσιμον σημείον έφερε τας σχέσεις των δύο στοιχείων, άτινα έζων μέχρι προ ολίγων μηνών εν θαυμαστή αρμονία, θα επιτύχη.

Ίδωμεν αν θα πράξη τι, αλλά πέποιθα ότι η υμετέρα θειοτάτη Παναγιότης εν τη εγνωσμένη αυτής φιλογενεία θα θέση εις ενέργειαν όλας Aυτής τας ηθικάς δυνάμεις προς απομάκρυνσιν εντεύθεν αυτού του ανθρώπου, όστις ως εκ της καταγωγής του τρέφει μίσος άσπονδον κατά της ομογενείας και θα δημιουργήση κίνδυνον μέγαν διά τον τόπον, διότι και η υπομονή έχει τα όριά της, φοβούμαι δε μη τυχόν ως εκ της αφορήτου καταστάσεως αρχίσωσιν αντεκδικήσεις εκ μέρους των ολίγων υπολειφθέντων φυγοστράτων και τότε άρχονται τραγωδίαι των οποίων τας συνεπείας ιλιγγιώ να αναλογισθώ.

Eκ μέρους μου και ολοκλήρου της επαρχίας τυραννουμένης και κινδυνευούσης τον έσχατον των κινδύνων, παρακαλώ την υμετέραν θειοτάτην Παναγιότητα όπως ενεργήση πάση δυνάμει προς απαλλαγήν ημών από του ανθρώπου τούτου, κατά του οποίου έγραψαν και οι ενταύθα μουσουλμάνοι βουλευταί, εκ των προτέρων δε ευγνωμονών και υποβάλλων τας ευχαριστίας ολοκλήρου της επαρχίας, υποδιατελώ.

Eλάχιστος εν Xριστώ αδελφός
O Aμισού Γερμανός
Eν Aμισώ τη 19 Mαΐου 1916

Y.Γ. Παρακαλώ τηλεγραφικώς να λάβω απάντησιν λήψεως της παρούσης μου.
 O ίδιος.

“Λύσεις απελπισίας” για την αποφυγή της γενοκτονίας

Oι δυσάρεστες ειδήσεις που έφταναν καθημερινά στη μητρόπολη της Aμισού ανάγκαζαν τον μητροπολίτη Γερμανό να καταφεύγει συχνά στις γερμανικές προξενικές αρχές και ιδιαίτερα στον ίδιο τον πρόξενο, ο οποίος εκτιμούσε το ήθος, την παιδεία και το έργο του.

 O μητροπολίτης για πρώτη φορά έθετε θέμα αναγκαστικής μετοικεσίας των Eλλήνων στη Pουμανία, για να μην έχουν την τύχη των Aρμενίων. Σαν έσχατο μέσο, εφόσον δεν υπήρχε άλλη εναλλακτική λύση, έβλεπε τον αγώνα για
τα ύψιστα αγαθά, με όπλα ή χωρίς όπλα. Η λύση απελπισίας, που φαίνεται να υιοθετεί, ενισχύει την άποψη ότι ο ένοπλος αγώνας, που ξέσπασε κυρίως μετά την  ομαδική εκτόπιση των Eλλήνων του Πόντου τον χειμώνα του 1916, αποτελούσε
τη μοναδική διέξοδο στον μονόδρομο του θανάτου που τους οδηγούσαν οι Nεότουρκοι.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ο επίσκοπος Γερμανός στην πύλη του μαρτυρίου του πατριάρχη Γρηγορίου Ε’.

 Ήταν πραγματικός Αντάρης

Με τον κ. Βασίλη Γούναρη, καθηγητή Ιστορίας Νεωτέρων Χρόνων του ΑΠΘ,
 μιλήσαμε για την ευρύτερη ιστορική συγκυρία όταν ο επίσκοπος Γερμανός Καραβαγγέλης εγκαταστάθηκε από την Καστοριά στην Αμισό, την αντιστοιχία της δράσης του στη Μακεδονία και τον Πόντο, για τα πρώτα δείγματα γραφής για την εθνοκάθαρση που ετοίμαζαν οι Νεότουρκοι, αλλά και την ευθύνη των Γερμανών στην εθνολογική κάθαρση στην περιοχή.

Ποια ήταν η κατάσταση στην οθωμανική αυτοκρατορία και τα Βαλκάνια την περίοδο που ο επίσκοπος Γερμανός εκλέχθηκε μητροπολίτης Αμάσειας;

Την άνοιξη του 1908 η κατάσταση στην οθωμανική αυτοκρατορία ήταν οριακή. Οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν αποφασισμένες να επέμβουν αποφασιστικά, για να αποσοβήσουν το ενδεχόμενο μιας μοιραίας τουρκοβουλγαρικής σύρραξης. Η Βρετανία έγερνε πλέον προς τη λύση της αυτόνομης Μακεδονίας.
 Οι Νεότουρκοι ήταν έξαλλοι με την ανοιχτή και πιεστική ευρωπαϊκή παρέμβαση στη χώρα τους. Η δική τους ανοιχτή παρέμβαση ήταν θέμα χρόνου.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, κατόπιν διεθνών πιέσεων, αναγκάστηκε κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα να αποσύρει τον επίσκοπο Γερμανό από τη μητρόπολη Καστοριάς ως ταραξία. Η εκλογή του ως μητροπολίτη Αμάσειας και η αποστολή του στον Πόντο, επί οθωμανικής αυτοκρατορίας ακόμη, αποτελεί κατά κάποιον τρόπο προσπάθεια εξορίας και απομόνωσής του;

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1906 η εφημερία “Εμπρός” δημοσίευσε σε πρωτοσέλιδο πως ο Γερμανός είχε δολοφονηθεί και έπλεξε το εγκώμιο της εθνικής δράσης του. Ο ρόλος του ήταν πλέον γνωστός και τεκμηριωμένος. Ρώσοι και Βρετανοί πίεσαν τον Μεγάλο Βεζίρη Φερίτ πασά και αυτός με τη σειρά του τον Πατριάρχη. Αρχές του 1907 ο Καραβαγγέλης αποκλείστηκε από το διοικητικό συμβούλιο της Καστοριάς.
Του απαγορεύτηκαν οι περιοδείες.
Για να σωθούν τα προσχήματα, το πατριαρχείο τον διόρισε μέλος της Ιεράς Συνόδου και τον προσκάλεσε στην Πόλη.
Παρέδωσε στον πιστό του πρωτοσύγκελο Πλάτωνα Αϊβαζίδη. Οι “Times” πανηγύρισαν, γιατί η απομάκρυνσή του είχε βοηθήσει στην ειρήνευση στην περιοχή.

Η κυβέρνηση των Νεοτούρκων που ανέλαβε λίγους μήνες μετά την εγκατάσταση του Καραβαγγέλη στον Πόντο πώς αντιμετώπισε τον νέο μητροπολίτη Αμάσειας;

Δεν νομίζω πως είχε προβλήματα μέχρι την έκρηξη του πολέμου το 1914... τουλάχιστον αν κρίνουμε από τη δράση του στην εκπαίδευση.

Πότε και πώς εμφανίστηκαν τα πρώτα μηνύματα για όσα ετοίμαζαν οι Νεότουρκοι για να πετύχουν εθνολογική κάθαρση και ομοιογένεια στην περιοχή;

Μια πρώτη σφαγή Αρμενίων έγινε στα Άδανα το 1909. Ο συστηματικός διωγμός των Αρμενίων δρομολογήθηκε την άνοιξη του 1915. Των Ελλήνων του Πόντου το 1916.

Είναι αποδεδειγμένη ιστορικά η γερμανική ανάμειξη στην υπόθεση αυτή;

Το βέβαιο είναι πως οι Γερμανοί γνώριζαν τι γινόταν. Κάποιοι το επιδοκίμαζαν. Κανείς δεν το σταμάτησε.

Υπήρξαν ευρύτερες διεθνείς συμμαχίες στην προσπάθεια ανακήρυξης της Δημοκρατίας του Πόντου; Ποια ήταν η ανάμειξη των ιεραρχών της περιοχής;

Τα γεγονότα αυτά δεν αφορούν τον Γερμανό Καραβαγγέλη, ο οποίος ήταν στην Πόλη από το 1917 έως το τέλος του πολέμου, οπότε επέστρεψε στον Πόντο γα μερικούς μήνες μόνο μέχρι τα μέσα του 1920. Αφορούν όμως τον Χρύσανθο, τον μητροπολίτη Τραπεζούντας.
Είναι μεγάλη ιστορία για να ειπωθεί τόσο περιληπτικά.

Υπάρχουν αντιστοιχίες όσον αφορά τη δράση του Καραβαγγέλη στον Πόντο και στην Καστοριά;

Το αντάρτικο που οργάνωσε και στις δύο περιπτώσεις είναι η πιο προφανής. Όμως κανείς μπορεί να δει ομοιότητες και στον τρόπο προσέγγισης των τουρκικών αρχών όσο και στη γενικότερη παρορμητική στάση του Γερμανού σε κάθε θέμα που ανέκυπτε.

Γερμανός Καραβαγγέλης Μητροπολίτης Καστοριάς

Εγεννήθηκα στο χωριό Στύψη τής Λέσβου στα 1866.

Και οι γονείς μου ήταν από τη Στύψη.

Ο  παππούς μου όμως, φαίνεται, του πατέρα μου ο πατέρας, βρέθηκε στην καταστροφή των Ψαρών, γιατί θυμούμαι πως κάπνιζε τσιμπούκι κι εγώ, μικρό παιδί, πήγαινα να του ανάψω το τσιμπούκι με καρβουνάκι, που τώπιανα με μια τσιμπίδα.


Εκείνος τότε μου έλεγε γελώντας
«Στάσου, εγώ μια φορά κάηκα στα Ψαρά». 

Κι έπαιρνε με το χέρι του το αναμμένο κάρβουνο και άναβε το τσιμπούκι του.
Μου έλεγε ένα σωρό ιστορίες.
Μα ήμουν πολύ μικρός και δεν τα θυμούμαι καλά.

Μου φαίνεται πως πολέμησε με τον Κανάρη και τον Μιαούλη.

Οι γονείς του Γ. Καραβαγγέλη, Χρυσόστομος Καραβαγγέλης και Μαρία Κουτσουβέλη  με δύο από τις αδελφές του 1) Αδελφός Ευριπίδης Καραβαγγέλης  2) Αδελφή Αφροδίτη Χσρισιάδου 3) Αδελφή Πηνελόπη Στυλιανοπούλου  4) Αδελφή Δέσποινα Αψή 5) Αδελφή Κλεονiκη Ρόμπαπα  6) Αδελφή Ευριδίκη χήρα ιατρού

Ο  πατέρας μου ήταν έμπορος.
Νέος ακόμη πήγε απέναντι, στο Αδραμύττι, και άνοιξε κατάστημα.
Όταν όμως έφθασε όμως ώρα γάμου, ήρθε πάλι στη Στύψη και παντρεύτηκε. Και πάλι ξαναγύρισε στο Αδραμύττι  Μα ερχόταν στις γιορτές. Όταν έγινα εγώ δυο χρόνων, ήρθε και μας πήρε όλους στο Αδραμύττι  Έκει γεννήθηκαν οι εξι αδελφές μου, ή μια πέθανε πολύ μικρή, και τελευταίος ο αδελφός μου Ευριπίδης, που κι αυτός πέθανε νέος.

Στο Αδραμύττι ελείωσα το ελληνικό σχολείο. Ένα χρόνο πριν τελειώσω, είχε έρθει στο Αδραμύττι και παρευρέθηκε στις εξετάσεις μας τις προφορικές ο φιλόμουσος μητροπολίτης Εφέσου Άγαθάγγελος.

Οταν τελείωσαν οι εξετάσεις μας, προσκάλεσε τον πατέρα μου και του ειπε
«Τό παιδί σου πρέπει να το στείλης να σπουδάση στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης»
(Ή Σχολή της Χάλκης είχε γυμνάσιο και πανεπιστήμιο, δηλ. εν όλω φοίτησις 7 ή 8 ετών).

Και τον άλλο χρόνο, τον Σεπτέμβριο του 1882, με πήρε ο πατέρας μου και με πήγε στη Σχολή. Κατατάχτηκα αμέσως στη β' γυμνασίου, δηλ. πήδηξα μια τάξι.
'Έμεινα λοιπόν έξι χρόνια κι άκουσα διάφορους επιφανείς καθηγητάς, μέσα στους όποιους ξεχώριζε ο Λέανδρος Άρβανιτάκης, καθηγητής της άρχ. ελληνικής φιλολογίας, καθώς και ο Γεώργιος Λιανόπουλος, καθηγητής τών Μαθηματικών, και ο αρχιμανδρίτης Γερμανός Γρηγοράς, διευθυντής της Σχολής, που ξεχωριστά μ'  αγαπούσε.

Οταν πέθανε ο Ζαννής Σκυλίτσης Στεφάνοβικ (παππούς της Κας Βενιζέλου), ο γυιός του Παύλος Στεφάνοβικ (θειος της Κας Βενιζέλου) ήρθε στη Θεολογική Σχολή τη Μεγάλη Εβδομάδα να πέραση λίγες μέρες και να ξεχάση τη θλίψι του, γιατί ήταν φίλος του αρχιμανδρίτη Γρηγορά.

 Εγώ ήμουν ακόμα νέο παιδί αμούστακο κι έψελνα στην εκκλησία τέταρτος ψάλτης.

Γερμανός Καραβαγγέλης Φοιτητής στην Ι.Θ.Σ.Χάλκης.

Φαίνεται λοιπόν πως του Παύλου του έκαμα εντύπωσι και με το παρουσιαστικό μου και με την ψαλτική μου, γιατί, άμα μετά την εκκλησία ανέβηκαν στο Διευθυντήριο, ρώτησε το Γρηγορά, ποιο είναι αυτό το παιδί.

 Ο  διευθυντής του είπε ό,τι ήξερε για μένα. Αυτό έγινε αφορμή να πάω αργότερα να σπουδάσω στην Ευρώπη.

Στά 1888 τελείωσα τις σπουδές μου στη Χάλκη.

Την ημέρα της επιδόσεως των διπλωμάτων ελειτούργησε στην εκκλησία της Θεολογικής Σχολής ο πατριάρχης Διονύσιος με τη Συνοδό του και με χειροτόνησε όμως διάκονο. 

Κι υστέρα από τη χειροτονία μου είπε ότι θα με προσελάμβανε στο Πατριαρχείο και να μη ζητήσω άλλου θέσι.

Οι θέσεις στο Πατριαρχείο ήταν περιζήτητες, γιατί αμέσως έμπαινες στον ανώτερο κλήρο. 

Ο  Γρηγοράς όμως που μ΄  αγαπούσε πολύ και που είχε κρατήσει υπό σημείωσι το ενδιαφέρον του Σκυλίτση για μένα, πήγε χωρίς να μου πή τίποτα στον Σκυλίτση, του ξαναθύμισε το επεισόδιο της εκκλησίας και του είπε ότι χρειάζεται διάδοχό του στη Σχολή, γιατί αυτός ήταν πια πολύ γέρος, και ότι τέτοιον προορίζει εμένα.

Του είπε λοιπόν ότι πρέπει να πάω να σπουδάσω στην Ευρώπη και του επρότεινε να με στείλη δι΄ εξόδων του. 
Ο  Σκυλίτσης δέχτηκε αμέσως κι ο Γρηγοράς γεμάτος χαρά ήρθε στη Σχολή και μου το ανεκοίνωσε. Έγώ όμως του άπήντησα ότι είχα δώσει πια τον λόγο μου στον Πατριάρχη να πάω στο Πατριαρχείο.

Τότε ο Γρηγοράς με ρώτησε τι προτιμώ, το Πατριαρχείο ή την Ευρώπη.
Του απήντησα το δεύτερο.

Τότε ο Γρηγοράς πήγε και τα κανόνισε με τον Πατριάρχη.
Έπειτα με πήρε και πήγαμε μαζί στον Σκυλίτση.

Τον ευχαρίστησα και όμως λίγο έφυγα για την Λειψία, όπου έμεινα δυόμιση χρόνια.

Έκει ενεγράφηκα στη Φιλοσοφική Σχολή κι άκουσα μεταξύ άλλων και τον περίφημο Γερμανό φιλόσοφο Wundt.

 Τον ’Ιανουάριο του 1891 ανακηρύχθηκα διδάκτωρ της φιλοσοφίας.

 Στο μεταξύ όμως άκουγα και θεολογικά μαθήματα από τον περίφημο Luthard, που δίδασκε δογματική θεολογία, απολογητική του Χριστιανισμού, ερμηνεία της Καινής Διαθήκης κ.τ.λ. το δεύτερο εξάμηνο πήγα στη Βόννη του Ρήνου, όπου άκουσα εκκλησιαστική ιστορία από καθηγητάς παλαιοκαθολικούς, προτεστάντας και καθολικούς, κι εκαμα μια συγκριτική μελέτη, τι ελεγαν δηλαδή για το ίδιο ζήτημα αυτοί οι καθηγηταί, και κατέληξα στο συμπέρασμα, ότι οι περισσότερο μελετημένοι από όλους ήταν οι παλαιοκαθολικοί, μέσα στούς οποίους διακρινόταν κυρίως ο ιστορικός Langen.

Στο μεταξύ είχα ειδοποιήσει το Πατριαρχείο ότι επήρα το δίπλωμά μου και στο τέλος της δευτέρας εξαμηνίας (τής έκτης δηλ. των όλων στη Γερμανία σπουδών μου) έλαβα τηλεγράφημά του πατριάρχου Διονυσίου που με προσκαλούσε να επιστρέψω, 
διότι είχα διορισθή καθηγητής της εκκλησιαστικής ιστορίας και άλλων θεολογικών μαθημάτων στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. 

Το Σεπτέμβριο του 1891 ανέλαβα τα καθήκοντα μου στη Σχολή κι έδίδαξα εκεί ως τα 1896.

Κατόπιν συνοδικής αποφάσεως ο πατριάρχης Άνθιμος ο Ζ' ανέθεσε όμως μένα ως καθηγητή της εκκλησιαστικής ιστορίας τη σύνταξι της πατριαρχικής εγκυκλίου ως απάντησι στην εγκύκλιο του πάπα Λέοντος του ΙΓ', που καλούσε τις ανατολικές εκκλησίες σ’ενωσι.

Ή πατριαρχική αυτή εγκύκλιος μεταφράστηκε όμως όλες τις ευρωπαϊκές και σλαβικές γλώσσες και έσχολιάζετο ευνοϊκά για μήνες στα θεολογικά περιοδικά τών ορθοδόξων εκκλησιών, τών προτεσταντών και της άγγλικανικής εκκλησίας, ενώ αντιθέτως με πικρία στούς επιστημονικούς κύκλους του Βατικανού.

'Ύστερα απ’αυτό το θόρυβο που έγινε δημοσίευσα και επιστημονική πραγματεία, που αναιρούσε ιστορικώς όλες τις πλάνες της Ρωμαϊκής Εκκλησίας. 

Το 1895 εδημοσίευσα όμως ιδιαίτερο τόμο την ιστορία του Πάσχα και του Πασχαλίου από της εποχής του Χριστού μέχρι τών ημερών μας.
Εκτός από διάφορα άρθρα και εκκλησιαστικούς λόγους, που εδημοσιεύθηκαν ή έξεφωνήθησαν, εχω ακόμα και ανέκδοτες συγγραφές, εγκυκλοπαίδεια της θεολογίας, εκκλησιαστική ρητορική και μερικές εκατονταετηρίδες της εκκλησιαστικής ιστορίας.


Τό Φεβρουάριο του 1896 έψηφίσθηκα χωροεπίσκοπος Πέραν.
Το Πέραν ήταν γεμάτο από προπαγανδιστικά σχολεία και όλοι τους σχεδόν οι τρόφιμοι ήσαν Έλληνόπαιδα, που φοιτούσαν σ’ αυτά, για να μάθουν τη γαλλική γλώσσα.
Στα σχολεία αυτά εστρεβλώνετο το πνεύμα των μαθητών, η ελληνική γλώσσα και η ελληνική ιστορία ήσαν άγνωστες, και τα παιδιά καθώς βρίσκονταν όμως ξένο και εχθρικό περιβάλλον έξεφυλλίζοντο και μεταβάλλοντο όμως κοσμοπολίτες αδιάφορους προς τα εθνικά ιδεώδη και ψυχρούς στάς παραδόσεις των, αφού όλη τους ή μόρφωσις είχε σκοπό προπαγανδιστικό.

Άπεκαλύφθησαν μάλιστα και ένα σωρό προσηλυστικά σκάνδαλα, ιδίως κοριτσιών αρίστων οικογενειών.

Έπρεπε λοιπόν να γίνη μια συστηματική αντίδρασις εναντίον αυτού του ρεύματος. 

Ή πρώτη μου ενέργεια ήταν να διορίσω ως επίσκοπος του Πέραν διπλωματούχους εφημερίους και ιεροκήρυκας του Πέραν, τον Κ. Καλλίνικον, το Νέστορα Σεπολίδη, καθηγητή της Εμπορικής Σχολής, το Ζώτο, το Στέφανο Αθανασιάδη, καθηγητή του Ζαππείου και έπειτα Μέγαν  Ιεροκήρυκα των Πατριαρχείων, και άλλους. με τους ιεροκήρυκας αυτούς και με δικά μου τακτικά κηρύγματα εδημιουργήθηκε μια δυνατή αντίδρασις δχι μόνον στο Πέραν αλλά και όμως όλα τα κέντρα της Πόλης, όπου στις εκκλησίες εκήρυσσαν οι ιεροκήρυκες που ανέφερα.

 Αφού ετοιμάστηκε το έδαφος, οι μαθηταί της προπαγανδιστικής σχολής ΙΙαπάζ-Κιοπρού του pere Andre που είχαν αθορύβως και καταλλήλως κατηχηθή, μια Δευτέρα ως εκ συνθήματος εγκατέλειψαν τα μαθητικά θρανία και έσπευσαν στην εκεί κοντά Ελληνική εκκλησία, όπου τους περίμενα.

Εκατόν πενήντα μαθητάς όμως δυο στίχους παρατεταγμένους τους μετέφερα την ίδια στιγμή και τους κατέταξα στις αστικές σχολές και στο Ζωγράφειον.
Μέσα στην ίδια εβδομάδα έφυγαν και οι υπόλοιποι μαθηταί κι ετσι κλείστηκε μια για πάντα ή φωλιά αυτή και στη θέσι της εμπήκε ή ιδιωτική Σχολή του Μουμτζή. το παράδειγμα αυτό των μαθητών, που διασαλπίστηκε από τη δημοσιογραφία, εμιμήθηκαν και των άλλων προπαγανδιστικών σχολών οι μαθηταί όμως τρόπο που υπερπληρώθηκαν οι ελληνικές σχολές του Πέραν και τών άλλων ενοριών. Και για τα αγόρια το πράγμα ήταν εύκολο, γιατί υπήρχαν άρρεναγωγεια, όπου εδιδάσκέτο αρκετά ή γαλλική γλώσσα, όπως το Λύκειο Χατζηχρήστου και το Ζωγράφειον.

Για τα κορίτσια όμως δεν υπήρχε ελληνογαλλικό παρθεναγωγείο, και το Ζάππειο, προωρισμένο να μορφώνη δασκάλες, μόλις διέθετε 2-3 ώρες την εβδομάδα για τα γαλλικά. Τότε, βλέποντας ότι τα οικονομικά της κοινότητας δεν έπαρκούσαν, ίδρυσα εξ ιδίων μου το Έλληνογαλλικό Παρθεναγωγείο Πέραν,που μετωνομάσθηκε από το λαό «Παρθεναγωγείο του Καραβαγγέλη».

Ενοίκιασα ένα μεγάλο σπίτι, το εφωδίασα με έπιπλα, θρανία, πιάνο κλπ. και κατήρτισα ετσι το άντιπροπαγανδιστικό φυτώριο των κοριτσιών, όπου εδιδάσκοντο το πρωί τα ελληνικά και το απόγευμα αποκλειστικώς τα γαλλικά κατά το πρόγραμμα του λυκείου.

Έδώ εδίδασκαν οι καθηγηταί της Μεγάλης Σχολής του Γένους Αύθεντόπουλος. Μοστράτος, Φ. Δημητριάδης, Παχτικος, Καλλίνικος, οι αδελφές Σαντοριναίου και πολλές γαλλοδιδασκάλισσες, όμως τρόπο που ή Σχολή όμως λίγο διάστημα είχε 450 μαθήτριες, που άποσπάσθηκαν από τις προπαγανδιστικές σχολές και που ανήκαν όμως ολες τις κοινωνικές τάξεις. "Ήσαν δηλ. κορίτσια επιστημόνων, καθηγητών, εμπόρων, αλλά και βιοπαλαιστών, όπως ή φτωχή μαθήτρια Ελπίς Καλογεροπούλου, που ή φωνή της τράβηξε την προσοχή του σοφοί) μουσικοδιδασκάλου Παχτίκου, κι έτσι έβαλε τις πρώτες βάσεις στη μουσική έξέλιξι της διάσημης καλλιτέχνιδος του τραγουδιού, της γνωστής με τ’όνομα Σπεράντσα Καλό.

2. Μ’ αυτό τον τρόπο και με τα σχολεία και με το κήρυγμα εκλονίσθηκαν σοβαρά τα θεμέλια της προπαγάνδας.
Στο μεταξύ συνέβη και το εξής επεισόδιο.

Στην κλεισμένη πια Σχολή του pere Andre εξακολουθούσε νά μένη μαζύ με τους καλογέρους κι ένας αλήτης Ίλαρίων Δόντης, άλλοτείερεύς ορθόδοξος, που είχε προσχωρήσει από χρόνια στην Ουνία. 

Αυτός, καπηλευόμενος τη θέσι του για να χρηματίζεται, εκτελούσε γάμους όρθοδόξων εμποδισμένους, αντί γενναίας αμοιβής, δηλ. γάμους συγγενών μεταξύ τους ή και εγγάμων. το Πατριαρχείο, επειδή δέν μπορούσε με τις αρχές νά πιάση τον αποστάτη, είχε προβή από χρόνια στην καί)αίρεσί του.

Αυτός όμως ύποστηριζόμενος από τους ισχυρούς καλογήρους εξακολουθούσε να φέρη το ορθόδοξο σχήμα και να το εμπορεύεται.

Τότε συνεννοήθηκα με τον κ. Δ. Γιαννακόπουλο.

Τον παρεκάλεσα να πάη στο σπίτι του ψευτοϊλαρίωνος και να προσποιηθή ότι θέλει να παντρευθή μια νέα από το Μπαλατά και το Πατριαρχείο δέν του δίνει άδεια εξ αίτιας συγγενικού εμποδίου.

Πράγματι ο Γιαννακόπουλος επήγε και αφού του εδωσε μερικά χρυσά νομίσματα έμειναν σύμφωνοι. την ώρισμένη μέρα και ώρα πήγε πάλι ο Γιαννακόπουλος με κλειστό αμάξι στο σπίτι του και τον πήρε να πάνε μαζύ στην ενορία, όπου θα γινόταν ο γάμος.
Ή ενορία του Μπαλατά βρίσκεται πέρα από το Φανάρι, άπ  όπου αναγκαστικά θα περνούσε το αμάξι. Κι ο άμαξας, που ήταν κι αυτός συνεννοημένος, τη στιγμή που τ΄ αμάξι περνούσε μπρος από το Πατριαρχείο σταμάτησε ξαφνικά στη θύρα του Γρηγορίου του Ε΄,

Εκεί τους περίμενα εγώ με δυο κλητήρες, που επιασαν τον αποστάτη και τον έσυραν στην αυλή των Πατριαρχείων.
Ο  σοφός πατριάρχης Κωνσταντίνος στενοχωρέθηκε με το επεισόδιο.

Εγώ όμως μαζίμε τον τότε μεγάλο πρωτοσύγκελο και τελευταίως μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, τον ιερομάρτυρα, που ήταν κι εκείνος νέος σαν και μένα, φωνάξαμε κρυφά έναν κουρέα, κι άφού του ξούρισε τη λευκή γενειάδα και τα μαλλιά του, του φορέσαμε ένα  φέσι και τον αφήσαμε επειτα να φύγη ως κύριος Ίλάριος, όμοιος με μπακάλη του Φαναριού, υπό τους γιουχαϊσμούς των χαμινιών. 

Δυστυχώς ο Χρυσόστομος κι εγώ δέν κατωρθώσαμε να πείσωμε τον Πατριάρχη να τον άπελάση κρυφά στο Αγιον ’Ορος, κι ετσι ο κύριος Ίλάριος φόρεσε μια ψεύτικη γενειάδα και περούκα κι εξακολουθούσε τη δουλειά του.
Συνέπεια του έξευτελισμού που έκανα στον ουνίτη ιερέα και του κλεισίματος της προπαγανδιστικής σχολής ήταν να με καταγγείλουν στην αυλή του σουλτάνου Χαμίτ ότι επάτησα τη γαλλική σημαία, υπό την σκιά της οποίας ελειτουργούσε ή σχολή.
Έπενέβησαν όμως οι πρέσβεις Ελλάδος και Ρωσσίας και διώρθωσαν το ζήτημα.


Το 1900 πέθανε ο μητροπολίτης Καστορίας και χήρευσε ή έδρα της.

Ήταν εποχή που οι Βούλγαροι είχαν αρχίσει να χτυπούν. το Κομιτάτο τους είχε εκδηλωθή αμέσως μετά το 97.

Αλλά το 1900 εκδηλώθηκε πια φανερά, και ιδίως στην επαρχία Καστορίας, που εθεωρείτο το τελευταίο όριο της βουλγαρικής προπαγάνδας ως τον 'Αλιάκμονα.

Σκότωσαν τον παπά Κωνσταντίνο από το Νερέτι της Φλώρινας (επαρχία Καστοριάς), το δάσκαλο Σίστέβου  Αθανάσιο και άλλους προκρίτους.

Αυτή λοιπόν τη θέσι μου πρότειναν.

 Έγώ όμως δεν ήθελα να δεχθώ, γιατί από το Σταυροδρόμι στά βουνά της Καστοριάς μου ’ρχόταν λίγο δύσκολο.

Ερχεται τότε ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, πρεσβευτής της Ελλάδος, στο κελλί μου και μου λέει
«Θα γίνης επίσκοπος Καστορίας».

«Μά είμαι ακόμα νέος» του απαντώ. 
«'Ακριβώς γι  αυτό θα γίνης» επιμένει εκείνος.

 «Τό Βουλγαρικό Κομιτάτο λυμαίνεται τον τόπο και πρέπει να πάη ίερεύς άξιος της αποστολής του. Κι έπειτα είναι θέλησις της Κυβερνήσεως». 

Τότε δέχτηκα κι έγινα Καστορίας.
 Ή ϊδρυσις όμως και διατήρησις του Παρθεναγωγείου με είχε βυθίσει όμως μεγάλα χρέη, διότι είχα συνάψει δάνεια από διαφόρους φίλους μου.
Κι επειδή τώρα εχρειάζοντο κι έξοδα του ταξιδιού, τα εξοικονόμησα από τοκογλύφους επί υποθήκη των πολυτίμων αμφίων μου.

Πριν φύγω ασφάλισα και τη ζωή μου αντί ποσού ίσου προς τα χρέη μου, που τα πλήρωσα, όταν εγινα Άμασείας.

Πολλοί από τους φίλους μου αρνήθηκαν μ΄ επιμονή να πάρουν τους τόκους, όπως ο Ίβάκης και ο Σπυρίδωνος.
 Αλλά οι τοκογλύφοι επήραν τα υποθηκευμένα, όπως ο Ν. Μέτσης, που πούλησε αντί πινακίου φακής ύστερα από ένα  χρόνο τον βαρύτιμο μανδύα και την αρχιερατική μου μίτρα.
 Άφού λοιπόν ετοιμάστηκα και παρέδωσα το παρθεναγωγείο μου, που ήταν πια αύταρκες, στη διευθύντρια Σαντοριναίου, υπό το όνομα «Έλικών», έφυγα για την Καστοριά.

Όταν εφθασα εκεί, βρήκα τον τόπο όμως άθλια κατάστασι.

 Ο  πόλεμος του 97 ήταν ακόμα πρόσφατος. οι Τούρκοι από μίσος για την Ελλάδα υπεστήριζαν τας εξαρχικάς αξιώσεις, οι Βούλγαροι επωφελούντο της ψυχολογικής καταστάσεως και ήταν κύριοι του τόπου. οι βλέψεις του Βουλγαρικού Κομιτάτου έφθαναν ώς τον 'Αλιάκμονα και τα Καστανοχώρια, και γι  αυτό το στρατόπεδο των συμμοριών στήθηκε στά Κορέστια της Καστοριάς, για ν΄ αποδείξουν μια μέρα στην ευρωπαϊκή διπλωματία ότι στην Καστοριά επρεπε 


Στην αρχή συγκροτήθηκαν εκεί δυο συμμορίες, ή μια υπό τον Πετρώφ από το Σίστεβο για τα Κορέστια, ή άλλη υπό τον Μαρκώφ από το χωριό Πάτελι για την περιφέρεια Φλωρίνης. τα πρώτα αιματηρά κρούσματα παρουσιάστηκαν στην επαρχία Καστοριάς.

Το Βουλγαρικό Κομιτάτοεκτελώντας το ανθελληνικό του σχέδιο άρχισε να ρίχνη τον ένα υστέρα από τον άλλο τους στύλους των ελληνικών κοινοτήτων, για να έμπνευση τον πανικό και ναυποτάξη τον πληθυσμό στη βουλγαρική Εξαρχία.

Το ελληνικό αίμα άρχισε να βάφη τη γη της Μακεδονίας. 

Η Τσέτα του Τσακαλάρωφ.

Τα σλαβόφωνα χωριά μπρος στο τραγικό δίλημμα «Εξαρχία ή θάνατος» αποσκιρτούσαν στην Εξαρχία και μάλιστα καθώς με τον καιρό επληθύνοντο κι οι συμμορίες με την εμφάνηση νέων οπλαρχηγών,
όπως ήταν

ο Τσακαλάρωφ από το Σμαρδέσι, 
ο Κόλες από τη Μόκραινα, 
ο Κώτας από τη Ρούλια, 

ο Μήτρος Βλάχος από το Κονομπλάτι, 
ο Καρσάκωφ από το Κοστενέτσι, 

Η Τσέτα του Μήτρο Βλάχο και Καρσάκωφ (Четите на Атанас Кършаков и Митре Влаха)

ο Κωνστάντωφ από τα Καστανοχώρια, 
ο Γκέλεφ από την Τύρσια, 
άλλος Κόλες από τη Ντομπρόλιτσα, 

Οι κομιτατζήδες του συνταγματάρχη  Γιαγκώφ

ο Νικόλας από το Κονομπλάτι, 
ο Άλέξης από το Έξι Σού (πού τουρκικά σημαίνει Ξυνό Νερό), 
ο Παντελής από τη Μπάνιτσα, 
ο Λάζος παπά-Τράϊκωφ από τη Ντύμπενη, 
ο Κούζος, βουλγαροδιδάσκαλος του Μπλάτη, 
ο Χρήστωφ από τη Σταρίτσανη, 


ο συνταγματάρχης Γιαγκώφ από τη Ζαγορίτσανη, 
ο Γκουράνωφ από τη Βουλγαρία, 
ο Λουκάς, που ήταν Βλάχος, από την Καστοριά, 

κι ένα σωρό άλλοι που ωπλίζοντο στη Σόφια και τους έστελναν στα Κορέστια.


Όσοι από τους χωρικούς εκινδύνευαν ως ύποπτοι στους Βουλγάρους κατέφευγαν στην Καστοριά, οι δάσκαλοι εγκαταλείπανε τις θέσεις τους,

Βασ. Μαλιγγάνος, διδάσκαλος  δολοφονηθείς από την ΕΜΕΟ

και οι ιερείς ύστερα από την δολοφονία 
τών ιερέων 
Νερετίου, 
Στρεμπένου, 
Προκοπάνας και 
Μποσδίβιστας, 
άλλοι κατέφυγαν στην Καστοριά, 
όπως οι ιερείς 
της Ζορμπάνιστας, 
του Άπόσκεπου, 
της Λαμπάνιτσας, 
της Ζαγορίτσανης, 
της Κολίστας, 
της Τεχτόλιτσας, 
και άλλοι έμεναν στά χωριά τους σιωπώντας και περιμένοντας την ήμερα της άπελευθερώσεώς των από την τυραννία του Βουλγαρικού Κομιτάτου.


 Αφού μελέτησα την κατάστασι, πήγα στο προξενείο του Μοναστηριού να συνεννοηθώ με τον Πεζά, τον πρόξενο.

Του εξέθεσα τα πράγματα,τού είπα ότι ή προπαγάνδα ή βουλγαρική κερδίζει έδαφος, ότι κάθε μέρα γίνονται φόνοι κι εκβιασμοί.
Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες έλεγαν στους δικούς μας 
«Δέ θα πάτε στη Μητρόπολι». 
Κι αν πήγαιναν, τους σκότωναν.

Ο  Πεζάς μου είπε ότι η κατάστασις αυτή είναι κι εδώ κι άλλου.

Εδώ οι πιέσεις είναι τόσο μεγάλες, γιατί θέλουν να δείξουν ότι ως τον Αλιάκμονα είναι Βουλγαρία. 

Μου είπε όμως ο ΙΙεζάς να κάνω μιάν εκθεσι προς την Κυβέρνησι. Κι έκαμα μια και την έστειλε ο ίδιος ο πρόξενος στο Υπουργείο.

 Σ΄ αυτή τους υπεδείκνυα ότι ήταν αδύνατο να κρατηθή ο αγών χωρίς ελληνικά σώματα.

Ή έκθεσις στάλθηκε, μα χωρίς κανένα αποτέλεσμα.

Σε λίγες εβδομάδες πήγα πάλι στο προξενείο και ο πρόξενος μου είπε ότι όχι μόνον δέν μάς στέλναν βοήθεια, αλλά και μας εμπόδιζαν. 

«Δέν μπορούμε να κάνωμε τίποτα» μου λέει.

 «Μά καλά» του απαντώ «κάθε μέρα χύνεται το αΐμα το ελληνικό. Κάθε μέρα οι ορθόδοξοι άποσκιρτουν. 
Αυτοί σκοτώνουν. 
Το Κομιτάτο τους δυναμώνει.
Θα μείνω λοιπόν με χέρια δεμένα; 
Τότε χάθηκε ή Μακεδονία». 
Κι αυτός ήταν σύμφωνος.

Γύρισα απελπισμένος στην Καστοριά και αποφάσισα να ενεργήσω όπως μπορούσα μόνος μου.
Με όλους τους παράγοντας των χωριών, κληρικούς και λαϊκούς, βρισκόμουν όμως μυστική αλληλογραφία και τους ενεθάρρυνα και τους υποσχόμουν ότι γρήγορα θα έχουν βοήθεια από την 'Ελλάδα.

Τώρα λοιπόν σκέφθηκα άλλο πράγμα.

Αφού δεν είχα πια να περιμένω βοήθεια από την Ελλάδα, έπρεπε να δοκιμάσω ν’ άποσπάσω κανένα βουλγαρόφωνο οπλαρχηγό και να τον πείσω και να τον μεταστρέψω και να τον κάνω  Έλληνα οπλαρχηγό. 

Καπετάν Κώτας

Κι έτσι αποφάσισα να συναντήσω τον Κώτα από τη Ρούλια. 

Αυτός ήταν και παλληκάρι και δεινός σκοπευτής και ως οπλαρχηγός στους Βουλγάρους είχε σκοτώσει τον Κασίμ Άγά.

Ήταν επομένως έκτος νόμου, καταδικασμένος όμως θάνατο.
Το χωριό του όμως Ρούλια προ ολίγων ακόμη χρόνων ήταν ελληνικό κι αυτός ο ίδιος πριν μπή στο Κομιτάτο ήταν ορθόδοξος, ώστε θα μου ήταν πιο εύκολο να τον προσηλυτίσω από οποιονδήποτε άλλο.

’Έπειτα στο Κομιτάτο ακόμα έδειχνε σημεία συμπαθείας για τους δικούς μας και προ πάντων για κείνους που σκοτώναν. 

«Θα τον εύρω λοιπόν» είπα «καί ο,τι θέλει ας γίνη».

"Υστερα από πολλές ενέργειες κατώρθωσα να συνεννοηθούμε και μείναμε σύμφωνοι με γράμμα ν΄ ανταμώσουμε σ΄ ένα χωριό απέναντι στη Γουλιά, το Τύρνοβο.
Έπήγα εκεί μεσάνυχτα.

 Καθήσαμε μαζί όλ η τη νύχτα και μιλούσαμε.
Του έλεγα.
«Εσείς είσαστε Ελληνες από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και πέρασαν οι Σλάβοι και σάς έξεσλάβωσαν.
 Ή μορφή σας είναι ελληνική και ή γη που πατούμε είναι ελληνική. 
Το μαρτυρούνε τα αγάλματα που είναι κρυμμένα μέσα της. 
Και αυτά είναι ελληνικά, και τα νομίσματα που βρίσκομε είναι ελληνικά, κι οι επιγραφές είναι ελληνικές.
Έπειτα ή Εκκλησία μας και το Πατριαρχείο επρωτοστάτησαν πάντοτε στην ελευθερία.

Ένώ ή Βουλγαρία δέ στάθηκε ικανή ώστε ή ίδια να έλευθερωθή, παρά την ελευθέρωσε ή Ρωσσία. 

Και σύ περιμένεις τώρα να ελευθερώση και τη Μακεδονία; 

Και φαντάζεσαι πως είναι ποτέ δυνατον ή ευρωπαϊκή διπλωματία να κατακυρώση τη Μακεδονία στη Βουλγαρία και προπάντων τη Φλώρινα και την Καστοριά, που απέχουν μόλις δυο μέρες από τα ελληνικά σύνορα, ενώ από τα βουλγαρικά απέχουν επτά;»

Έπειτα του μίλησα και για τους φόνους, και του είπα ότι, αν αληθινά το Βουλγαρικό Κομιτάτο εργαζόταν για την ελευθερία, για ένα  τόσο ιερό σκοπό, δέ θα μπορούσε να κάνη τέτοια κακουργήματα, να παίρνη διά της βίας χρήματα από τους φτωχούς χωρικούς και να σκοτώνη αθώους.

«Από σήμερα» του είπα «Θα είσαι μαζί μας, θα είσαι ο πρώτος. θα σου στείλω κάτω να γνωρίσης τους Ελληνες βασιλείς και τα παιδιά σου θα τα στείλω στην Ελλάδα να σπουδάσουν».

Το παραδέχθηκε και μείναμε σύμφωνοι, αυτός ν΄ αναλάβη την υπεράσπισι των χωριών της περιφερείας του κι έγώ την ύποχρέωσι να συντηρώ το σώμα του. 

Μου έδωσε και ένα  γράμμα ότι στο εξής θα υπηρετήση το Ελληνικό Κομιτάτο.

Σε δυο τρεις μέρες μου έστειλε και τα παιδιά του, δυο αγοράκια, το ένα  επτά και τοό άλλο δώδεκα χρονών, που ήσαν τρόφιμοι του βουλγαρικού γυμνασίου Καστοριάς. Τα κράτησα μια εβδομάδα στη Μητρόπολι κι έπειτα τάστειλα στον Παύλο Μελά με το ιστορικό τους. 

Εδώ τα έβαλαν στο Λύκειο του Δέλιου κι έπειτα στη Σχολή των Εύελπίδων και σήμερα είναι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού.

Στον Κώτα έστειλα αμέσως ένα  μηνιάτικο, δέκα λίρες γι΄ αυτόν και δύο για κάθε ένα  από τα παιδιά του, τα παλληκάρια του δηλαδή.

'Αργότερα τον έστειλα και τον ίδιο τον Κώτα στο Μελά στάς Αθήνας.
Από την Καστοριά ως τα ελληνικά σύνορα είχα αγγελιοφόρους χωρικούς κι ένας άπ΄ αυτούς τον συνώδευσε ως εδώ με δυο-τρία από τα παλληκάρια του, επειδή ήξερε και την Ελλάδα.
Σέ κάθε χωριό είχαμε ένα  αγγελιοφόρο, που έπρεπε να μας ειδοποιή για το κάθε τι. Εμείς ειδοποιούσαμε τον αγγελιοφόρο ότι θα έρθη την τάδε ώρα ένα  σώμα και θα το φιλοξενήσης.
Τα ΐδια την άλλη νύχτα σ’ άλλο χωριό. Περπατούσαν νύχτα όμως νύχτα και την ημέρα κοιμόντουσαν.

Έδώ στην Αθήνα τον Κώτα τον περιποιήθηκε ο Μελάς κι έπειτα επέστρεψε πάλι στην Μακεδονία. Οταν γύρισε, άρχισε ν΄ αντενεργή στο Βουλγαρικό Κομιτάτο  μα όχι φανερά, ώς μέλος ακόμα του Κομιτάτου.
Οι Βούλγαροι βέβαια το είχαν μάθει ότι πήγε στην  Αθήνα μα τον φοβόνταν πολύ.

 Κι ετσι εξακολούθησε να μένη στά Κορέστια, στην περιφέρεια του, που ήταν όλο βουλγαρόφωνα χωριά.


Στις αρχές του 1901 έκανα μια μεγάλη περιοδεία σ΄ όλα τα σλαβόφωνα χωριά των Κορεστίων.

 Κι ετσι ή Ρούλια και το Τύρνοβο, ή Τύρσια και η Δρανόβενη, το Γαμπρέσι και ή Τσαρνόβιστα ξαναγύρισαν στην ορθοδοξία.
Τ΄ άλλα χωριά, Κοστενέτσι, Σμαρδέσι, Πρέσνιτσα, Μπροδίβιτσα κτλ. ήταν μικτά.

 Σ’ όλα όμως ελειτούργησα με το ελληνικό κόμμα, που άρχισε να αναθαρρή.

Στο Κονομπλάτι, το χωριό του Μήτρου Βλάχου, οι Βούλγαροι δε θέλησαν να μας παραδώσουν τα κλειδιά της εκκλησίας. 

Τότε εγώ μαζί με τον καβάση μου Έμίν έχοντας κρεμασμένα στους ώμους μας τα όπλα μας, εγώ ένα  μάλιγχερ και κείνος ένα  γκρα, σπάσαμε με μπαλτάδες την πόρτακαι μπήκαμε και λειτούργησα χωρίς κανείς να τολμήση να μ'  εμποδίση. 

Ένώ εξακολουθούσα την περιοδεία μου στά Κορέστια, μια μέρα πριν πάω στο Μπαψόρι με ειδοποίησαν ότι μια βουλγαρική συμμορία, του Τσακαλάρωφ, από εξήντα άτομα είχε πιάσει τα ψηλώματα γύρω στ'  αμπέλια, ανάμεσα από τη Δρανόβενη και το Μπαψόρι, και παραμόνευε.

 Επειδή ακόμα δεν είχα συνοδεία δικών μας, και δεν ήθελα να διακόψω την περιοδεία μου στα Κορέστια, ειδοποίησα τον τουρκικό στρατό, που ήταν στο Κονομπλάτι, και μου εστειλε εκατό άνδρες.

’Έτσι έφτασα ανενόχλητος στο Μπαψόρι, γιατί ο Τσακαλάρωφ, μόλις είδε το στρατό, τραβήχτηκε με το σώμα του και κρύφτηκε στο δάσος. 

Μπήκα λοιπόν στο Μπαψόρι και λειτούργησα μαζί με τους δυο Ελληνες ιερείς, τον παπά-Κώστα και τον παπά-Δημήτρη.

Οταν όμως έφυγα, οι κομιτατζήδες για να τρομοκρατήσουν τους δικούς μας σκότωσαν τρεις άντρες και μια γυναίκα, εκείνους που με φιλοξένησαν στο σπίτι τους.

Τα Χριστούγεννα του 1901 πήγα στη Ζαγορίτσανη. 

Εκεί είχαμε δυο παπάδες δικούς μας, ένα δάσκαλο και μερικούς άλλους, μα όλοι ήταν τρομοκρατημένοι.

 Φιλοξενήθηκα στο σπίτι του παπά Γιώργη και τα μεσάνυχτα θα κάναμε τη λειτουργία.

Γράφω στους Βουλγάρους να μου στείλουν τα κλειδιά της εκκλησίας.

Μου γράφουν
 «Πρώτα θα λειτουργήσωμε εμείς και ύστερα σεις».

τους απαντώ «Πρώτα εγώ και ύστερα σεις». 

Ήταν εκεί και ο Τσακαλάρωφ με το σώμα του και ο Μήτρος Βλάχος.

Εξήντα άντρες και χώρια οι χωρικοί.
 «Θα σπάσω» τους λέω «τήν πόρτα να μπώ μέσα». 

Ακόμα τότε δέν είχαν αποφασίσει να με σκοτώσουν.
 Ήταν ο πρώτος χρόνος που είχα πάει.

Μου στέλνουν λοιπόν επιτροπή από το χωριό να με πείση ότι είναι καλύτερα να λειτουργήσουν αυτοί πρώτα.

«Οχι» τους απαντώ «ή εκκλησία εγινε με Ελληνικό φιρμάνι από το Ελληνικό Πατριαρχείο και εγώ είμαι άρχιερεύς. Λοιπόν πρώτος θα λειτουργήσω». 

Τότε σηκώθηκαν και έφυγαν χωρίς να μου δώσουν τα κλειδιά.
 «Έμίν» φωνάζω στον καβάση μου «πήγαινε στον καϊμακάμη, να πής να μάς στείλη στρατό».

Αυτοί τάκουσαν και μου στειλαν τα κλειδιά.

Έτσι τα μεσάνυχτα πήγα συνοδευόμενος από δυο δικούς μας ανθρώπους με το ρεβόλβερ στο χέρι, και ο Εμίν με το γκρά.

Το όπλο του Καραβαγγέλη.

Κάθε φορά που είχαμε να στρίψωμε στο δρόμο, στη στροφή ο Έμίν γύριζε το γκρά κατά πάνω έτοιμος, σημαδεύοντας.

Στην εκκλησία έβαλα το ρεβόλβερ μου στην πέτσινη θήκη του και ξέχασα μάλιστα, θυμούμαι, τον πετεινό σηκωμένο.

 Μά ευτυχώς δεν συνέβη δυστύχημα.

 Πίσω από το θρόνο ήταν ένας δικός μας που στάθηκε όλη την ώρα με το πιστόλι στο χέρι. 

Έτσι λειτούργησα και φθάσαμε στά Αγια.

Τότε όμως ήρθαν οι Βούλγαροι κι άρχιζαν να φωνάζουν 
«Γρήγορα, οι Γραικομάνοι να τελειώσουν». 

Εγώ όμως λειτούργησα, έδωσα αντίδωρο κι έτσι φύγαμε.

Άμα φτάσαμε στο σπίτι ο παπά-Γιώργης έκανε το σταυρό του.

 «Ολοι οι κακούργοι ήταν εδώ» είπε. 

Ή πρώτη λειτουργία στη Ζαγορίτσανη αλήθεια άγρια. 

Μά ετσι επιβλήθηκα.

Τα Σκόπια είναι εκτός Αρχαίας Μακεδονίας.

Μακεδονία η χώρα των Υαουνά Τακαμπαρά.

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε χιλιάδες αναμφισβήτητες πηγές για την ελληνικότητα της αρχαίας Μακεδονίας.

Δύο λέξεις όμως αρκούν: Yauna Takabara

Σήμερα αν κατέβει κανείς στο κέντρο της Αθήνας  δεν θα δυσκολευτεί να ξεχωρίσει τις διάφορες ράτσες, ανάλογα με το ντύσιμο την συμπεριφορά αλλά προπάντων την γλώσσα τους.
Αλλιώς μιλούν οι Ινδοί, αλλιώς οι Κινέζοι, αλλιώς οι Ιάπωνες, αλλιώς οι Γερμανοί κοκ.

ΑΝ όμως κάποιος δεν έχει εξιδικευμένες γλωσσικές γνώσεις δεν θα ξεχωρίσει έναν Βαυαρό από έναν Βερολινέζο, που σαφώς έχουν διαφορετικές διαλέκτους.

Είναι όμως Γερμανοί.

Το ίδιο ίσχυε και στο παρελθόν. Οι Πέρσες στους παλαιούς καιρούς  είχαν οικονομικές και άλλου είδους ειρηνικές και μη, συναλλαγές με όλους τους αρχαίους λαούς.

Οι Μακεδόνες για να μην μακρηγορώ ήταν οι Yauna.
Δηλαδή οι Έλληνες (Ίωνες-Υαουνά, σημ. Υουνάν) με κάλυμμα κεφαλής όμοια με ασπίδα.

Αυτή είναι η απόλυτη ταυτοποίηση.
Έλληνες λοιπόν οι Μακεδόνες.
Ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος ήταν Yauna.

Η χώρα των Yauna ήταν χωρισμένη σε διοικητικά διαμερίσματα (Ηδωνίδα, Σιντική, Βισαλτία κλπ).

Η απεικόνιση των αρχαίων αυτών διαμερισμάτων στο google στην πάνω εικόνα .
Είναι οφθαλμοφανές ότι τα Σκόπια είναι εκτός της αρχαίας Μακεδονίας.

Τα όρια της σημερινής Μακεδονίας συμπίπτουν κατα 100% της αρχαίας.

Οι περιοχές της αρχαίας Άνω Μακεδονίας:
Λυγκιστίδας (Μοναστήρι , Αχρίδα. κλπ)
Μακεδονικής Παιονίας και Πελαγονίας (Γευγελή, Στρώμνιστα, Μελίνικο κλπ)  ανήκαν στη επικράτεια των Μακεδόνων βασιλέων.

ΜΥΘΟΛΟΓΊΑ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΤΕΧΝΗ, ΠΑΙΔΕΙΑ- ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΓΛΩΣΣΑ  της Αρχαίας Μακεδονίας είναι ελληνικά.

Τα Σκόπια είναι εκτός Ρωμαϊκής Μακεδονίας.

Εδώ «χάνεται» η  έννοια του κράτους και η λέξη Μακεδονία γίνεται γεωγραφικός προσδιορισμός.

Τα Σκόπια είναι εκτός Βυζαντινής Μακεδονίας.

Ο όρος "Μακεδονία" γεωγραφικώς χρησιμοποιείτε από διάφορους με διαφορετικά όρια.
Αδιάψευστος μάρτυρας είναι οι χάρτες από τον μεσαίωνα και εντεύθεν.

                      Η Μακεδονία στη Τουρκοκρατία.

Από την πτώση της Κωνσταντινούπολης και με την εγκαθίδρυση των Μιλιέτ όλες οι ορθόδοξες εκκλησίες υπάγονται στο Έλληνα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.
Υπεύθυνο για την παιδεία και εκπαίδευση των υποδούλων  το Πατριαρχείο.

Είναι αναμφισβήτητο ότι όλοι οι πατριάρχες προώθησαν την ελληνική γλώσσα και παιδεία σε όλη την επικράτεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έχουμε την διαίρεση σε βιλαέτια.

Βιλαέτι Θεσσαλονίκης

 Η κατανομή των Ελλήνων και Βουλγάρων κατά βιλαέτι σύμφωνα με την ίδια στατιστική ήταν:

Βιλαέτι Θεσσαλονίκης: 
Ελληνες 373.217 , Βούλγαροι 177.317

Βιλαέτι Μοναστηρίου: 
Έλληνες 261.283 , Βούλγαροι 178.412

Βιλαέτι Κοσσυφοπεδίου:
Έλληνες 13.468 , Βούλγαροι 172.055

Τα Βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου "πάνω" στα όρια της Αρχαίας Μακεδονίας.

Όλες οι αναφορές για την περίοδο της τουρκοκρατίας σε Μακεδονία αναφέρονται στο Βιλαέτι Θεσσαλονίκης.

Τα Σκόπια μένουν πάλι εκτός Μακεδονίας και υπάγοται σαν σαντζάκι στο Βιλαέτι Κόσοβο. 


Όλα τα επαναστατικά κινήματα στη Μακεδονία πριν αλλά και μετά την εθνεγερσία του 1821 είχαν σκοπό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ένωση με την Ελλάδα.

 Οι Μακεδόνες όχι μόνο συμμετείχαν μαζικά στην επανάσταση του 1821 αλλά και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην δημιουργία και στην ανάπτυξη του νέου ελληνικού κράτους.

Αντίθετα στη βουλγαρική επανάσταση δεν συμμετείχαν, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων μακεδόνες στην βουλγαρική αφύπνιση και στην δημιουργία του νέου βουλγαρικού κράτους.



Μόλις το 1749 από την μονή Χιλανδαρίου ο Παίσιος ξυπνά τους Βουλγάρους και τους ενθαρρύνει «να  μη ντρέπονται που είναι Βούλγαροι».

Μέχρι την καθιέρωση της Εξαρχίας και την επέκτασή της στη Μακεδονία το 1870 δεν υπήρχε εκτός της ελληνικής και τουρκικής άλλη εκπαίδευση.

Από το 1870 και εντεύθεν ιδρύονται ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ σχολεία στη Μακεδονία και μακεδόνες γίνονται για πρώτη φορά κοινωνοί μιας ξένης παιδείας η οποία διδάσκετε σε σλαβική γλώσσα την οποία κάποιοι μακεδόνες μιλούν.

Από την θρησκευτική αυτή υπαγωγή στις νεοσύστατες ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ μητροπόλεις ξεκινά και η Οδύσσεια του μακεδονικού ελληνισμού.

Υπαγωγή στην εξαρχία σημαίνει αυτόματα και εθνική υπαγωγή στη βουλγαρική ηγεμονία.

Μέχρι το 1870 στην Μακεδονία όλοι οι χριστιανοί Μακεδόνες ήταν πατριαρχικοί.

Οι εξαρχικοί εγκαταλείπουν την ιστορική συνέχεια της μακεδονικής ελληνορθόδοξου παραδόσεως δηλαδή την βυζαντινή παρακαταθήκη και προσχωρούν στην βουλγαρική εκκλησία.

Ο διαχωρισμός ήτανκαθαρά θρησκευτικόςκαι όχι γλωσσικός όπως σχεδίαζαν οι πανσλαβιστές.

Στα τέλη του 19ου αιώνα την οριοθέτηση των νέων κρατών στις συνθήκες του Αγίου Στεφάνου και του Βερολίνου.

Το χαρτί βέβαια είναι υπομονετικό και ανέχεται όλους τους σχεδιασμούς.

Χάρτης Βουλγαρικής Εξαρχίας

Τα κριτήρια για την χάραξη νέων συνόρων από τις  μεγάλες Δυνάμεις ήταν "εθνολογικά-θρησκευτικά".


Με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου έληξε στις 3 Μάρτιο του 1878 ο ρωσο-τουρκικός πόλεμος 1877-1878.
Αποτέλεσμα του πολέμου, ήταν η ανεξαρτησία της Βουλγαρίας.

Η μεγάλη Βουλγαρία κατά τον πρίγκιπα Tscherkaski.

Έχει μεγάλη σημασία να τονίσουμε ότι η 3η Μαρτίου είναι εθνική εορτή στην Βουλγαρία,  πράγμα που δείχνει την αλυτρωτική θέση της Βουλγαρίας απέναντι στα όμορα κράτη.

Χάρτης Μεγάλης Βουλγαρίας με το όρια των Συνθηκών Αγίου Στεφάνου και Βερολίνου

Από την σκοπιά των Βουλγάρων βλέποντας τον χάρτη της μεγάλης Βουλγαρίας αποτελείται από τρία κομμάτια.

Την Βουλγαρία του 1878 
την Ανατολική Ρωμυλία 
και το υπόλοιπο το οποίο
 βαπτίζεται ΜΑΚΕΔΟΝΊΑ(και Ανδριανούπολη).




Οι μεγάλες δυνάμεις βλέποντας ότι περιορίζεται η επιρροή τους στα βαλκάνια σε σχέση με την Ρωσία αποφασίζουν στις 13 Ιουλίου 1878 νέα όρια για τα νέα κράτη.

Η Μακεδονία παραμένει οθωμανική αλλά η Ανατολική Ρωμυλία αποκτά καθεστώς αυτονομίας, στην οποία οι Έλληνες οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι είναι ισότιμοι.

Η Βουλγαρία αντιδρά στους όρους της Συνθήκης του Βερολίνου δημιουργώντας δύο επαναστατικά κινήματα.

 Ένα στην Ανατολική Ρωμυλία (Βόρεια Θράκη) με έδρα την Φιλιπούπολη το 1885 ,
 την Bulgarian Secret Central Revolutionary Committee (BSCRC),
Български таен централен революционен комитет,
Βουλγαρική Μυστική Επαναστατική Οργάνωση.

 και ένα στην Μακεδονία και Υπόλοιπο Θράκης με έδρα την Θεσσαλονίκη το 1893,
την Bulgarian Macedonian-Adrianople Revolutionary Committees (BMARC),
Български Македоно-Одрински революционни комитети,
Βουλγάρικη Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Αδριανούπολης.
Σύνθημα «η Μακεδονία στους Μακεδόνες».

Και στις δύο βουλγαρικές επαναστατικές οργανώσεις ακολουθείτε η ίδια μέθοδος της Σόφιας μέσω αυτονόμησης η προσάρτηση.

Η "Αυτονομία" της Ανατολικής Ρωμυλίας κράτησε επτά χρόνια (1878-1885).

Μέσα στα 7 αυτά χρόνια η οργάνωση 'κατάφερε' με αιματηρούς αγώνες που κόστησαν την ζωή σε  χιλιάδες Έλληνες την εκδίωξη και τον ξεριζωμό του ελληνισμού της ελληνικότατης αυτής περιοχής των Βαλκανίων.


Η Βουλγάρικη Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Αδριανούποληςανέλαβε, με το ίδιο σχέδιο της BSCRC,  την αυτονόμηση  και κατόπιν προσάρτηση της Μακεδονίας-Υπολοίπου Θράκης στη Βουλγαρία και  να ολοκληρώσει έτσι το πάζλ στο χάρτη της Συνθήκη του Βερολίνου.

Ενώ όμως  ξεκίνησε σανΒουλγαρική Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Ανδριανούπολης το 1919 ως γνωστή πια VMRO επικεντρώνει την αξίωση μόνο στη δική της  "Μακεδονία".
Η οργάνωση είχε δύο τάσεις.

Την φιλομοναρχική (βερχοβιστές) και την αντιμοναρχική (σεντραλιστές), η οποία ήταν σε σχέση με τους φιλομοναρχικούς αμελητέα ποσότης.
Η συντριπτική πλειοψηφία και ειδικά η βάση της οργάνωσης ήταν φιλομοναρχικοί.

Η διαφορά ήταν διαφορά μεταξύ αδελφών κάτι παρόμοιο με τους δικούς μας φιλομοναρχικούς και δημοκρατικούς (Βενιζελικούς...)
΄
Η εξέλιξη και η μετονομασίες της  BMARC :

Έτος 1902: SMARO– Μυστική Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Αδριανούπολης, Secret Macedonian-Adrianople Revolutionary Organization (SMARO),
πεδίο δράσης Μακεδονία και Θράκη

Έτος 1905 : IMARO - Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Αδριανούπολης , Internal Macedonian-Adrianople Revolutionary Organization (IMARO) ,
 πεδίο δράσης Μακεδονία και Θράκη

Έτος 1919 :VMRO-IMRO - Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση. Internal Macedonian Revolutionary Organization (IMRO) (Bulgarian: Вътрешна македонска революционна организация (ВМРО) Vatreshna makedonska revoliutsionna organizatsia (VMRO),
Πεδίο δράσης η Μακεδονία από το 1919 έως το 1941.

Λεπτομέρεια: ο Deltsev δεν ήταν μέλος της VMRO-ΒΜΡΟ αλλά της ΒΜΑΡC!!.

Η αντίσταση ενάντια στη VMRO  έστω και καθυστερημένα του μακεδονικού ελληνισμού ανέτρεψε τα μεγαλεπίβολα σχέδια της Μεγάλης Βουλγαρίας.

Διαπιστώνουμε αναζητώντας στο διαδίκτυο για τη ζωή και την δράση των βούλγαρων κομιτατζήδων ότι όλοι  οι Βούλγαροι βοεβόδες αλλά και στελέχη της VMRO είναι κοινά και στα Σκόπια και στη Σόφια.



Γκότσε Ντέλτσεφ :

 bulg. Георги Николов Делчев български революционер и национален герой, βούλγαρος επαναστάτης

skop. Георги Николов Делчев македонски револуционер и национален херој, μακεδόνας επαναστάτης





Γιάννε Σαντάνσκυ:

     bulg. Яне Сандански е български революционер, βούλγαρος επαναστάτης

     skop.Јане Сандански, бил истакнат македонски револуционер, μακεδόνας επαναστάτης









Άλλος μακεδόνας βούλγαρος βοεβόδας ο Μπορίς Σαράφωφ:

bulg. Борис Сарафов е български военен и революционер
skop.Борис Сарафов бил македонски револуционер.

Τα Σκόπια κομμάτι του Βιλαετίου Κοσόβου

Με την πτώση και τον διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
το σαντζάκι Σκοπίων,
ένα κομμάτι του βιλετίου Μοναστηριού
και ένα κομμάτι της ελληνικής Μακεδονίας 
προσαρτούνται στην μοναρχία Σερβίας και ονομάζονται Vardarska Banovina.

Ένα κομμάτι δηλαδή της ελληνικής Μακεδονίας
 με κέντρα όπως
 η Αχρίδα το Μοναστήρι η Γευγελή η Στρώμνιτσαελληνικότατα

Σκόπια Βαρντάρσκα Μπανοβίνα

κέντρα με μακραίωνη ελληνική παράδοση και ο ελληνικός πληθυσμός γίνονται σερβικά.

Το δε πολυθρήνητο Μελένικο βουλγαρικό.

Για πρώτη φορά λοιπόν εμφανίζονται τα Σκόπια με τα σημερινά σύνορά τους το 1929 ως κρατίδιο υπό την ηγεμονία του του Σερβικού κράτους με τον όνομα Vardarska Banovina.



Ο Διαχωρισμός σε Μακεδονία του Vardar-Pirin-Aegean είναι ανιστόρητος ισχυρισμός. 
Είναι η ανέφικτη παράσταση επιθυμίας της Βουλγαρίας.



Η "Μακεδονία" όπως την παρουσιάζουν και  οι Σκοπιανοί  στους αλυτρωτικούς τους χάρτες  δεν διαμελίστηκε ποτέ, γιατί δεν υπήρχε.

Αυτό που υπήρχε όμως και δυστυχώς υπάρχει ακόμα και σήμερα είναι η διεκδίκηση της Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου. 

Είναι η γωνία που τους λείπει.

Μέγας Αλέξανδρος  στην ελληνική παράδοση, Θεόφιλος Alexander der Grosse in der griechischen Tradition

Η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου

Εκτός από τα ιπποτικά-ερωτικά μυθιστορήματα έχουμε την εποχή αυτή και διάφορες διηγήσεις.

Μια από αυτές είναι και η Διήγησις Αλεξάνδρου του Μακεδόνοςέμμετρη διασκευή του1388, σε αρχαία γλώσσα, του ελληνιστικού μυθιστορήματος τουΨευδο-Καλλισθένη.

 Της έμμετρης αυτής διασκευής έχουμε μια παραλλαγή στη δημοτική (1529)και μια πεζή διασκευή την ίδια περίπου εποχή.

Η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου είναι η τελευταία πεζή διασκευή, δημοτικότερη στο ύφος και τη γλώσσα, που κυκλοφορούσε σε φτηνές λαϊκές εκδόσεις από το 1680 περίπου ως τις μέρες μας και έγινε εξαιρετικά αγαπητό λαϊκό ανάγνωσμα.

Περιέχει τις πιο περίεργες και θαυμαστές διηγήσεις γύρω από τη μορφή του Μακεδόνα βασιλιά που τα κατορθώματά του πέρασαν στη σφαίρα της λαϊκής μυθολογίας.

«Ο Αλέξανδρος του μύθου αυτού», γράφει ο Α. Α. Πάλλης, «δε μοιάζει πια παρά πολύ αμυδρά με τον Αλέξανδρο της ιστορίας. Τα πραγματικά περιστατικά της ζωής του πνίγονται μέσα σε πυκνό και φοβερό ρουμάνι φανταστικών άθλων και περιπετειών.

 Ο στρατηλάτης Αλέξανδρος μεταβάλλεται σ' ένα μυθολογικό ήρωα που συνενώνει τα χαρακτηριστικά πολλών μυθικών προσώπων παλαιότερων και νεοτέρων εποχών».

Ο Μέγας Αλέξανδρος ως Βυζαντινός Αυτοκράτωρ

Μισεύοντας δε από το νησί των Μακάρων επερπατούσαν ημέρες δέκα.

 Και ηύραν έναν κάμπον πλατύν και μέγαν και εις την μέσην του ήτον ένα χάος βαθύ και πλατύ, οπού εκρατούσεν από μίαν άκραν έως την άλλην, και δεν ημπορούσαν να απεράσουν.

Και επρόσταξεν ο Αλέξανδρος και έκαμεν ένα γεφύρι πολλά μεγάλον και εδιάβηκεν με τα φουσάτα του, εις την μέσην δε του γεφυριού έγραψεν τα παρόντα γράμματα:

«Διά προσταγής Αλεξάνδρου του βασιλέως εκτίσθη το παρόν, και εδιάβη με τα φουσάτα του, όντας εξήλθεν εκ της γης των Μακάρων».

 Ύστερον δε από εκεί επεριπατούσαν ημέρες τέσσαρες και ήλθαν εις την σκοτεινήν γην.

Και εκεί όρισεν ο Αλέξανδρος και ήφεραν φοράδες οπού είχαν πουλάρια μικρά.
Και άφηκαν τα πουλάρια έξω και εσέβησαν εις το σκότος και επεριπάτησαν έως είκοσι τέσσαρες ώρες. Και εκεί εδιαλάλησαν εις όλον το φουσάτον ότι πας εις να πεζεύσει να πάρει από το χώμα της γης εκείνης.
 Και όσοι επήραν όταν εξέβησαν έξω, είδαν το χώμα και ήτον όλον χρυσάφι. Και επικράνθηκαν πως δεν επήραν περισσόν.
Και απ' αυτού επεριπάτησεν ημέρας τεσσάρας.

Μεγαλέξανδος, Φώτης Κόντογλου

Και εσυναπάντησεν ο Αλέξανδρος δύο πουλία ανθρωποπρόσωπα, κατά πολλά εύμορφα, τα οποία του εμίλησαν με ανθρωπίνην φωνήν και είπαν:
Αλέξανδρε, διατί πειράζεις τον Θεόν; 

Και θέλει σε οργισθεί εις τον έρημον τόπον να χαθείς και εσύ και το φουσάτον σου όλον.

Μόνον κάμε ετούτο οπού σο
υ λέγομεν και γύρισε οπίσω δεξιά και σύρε πάλιν να ακολουθήσεις τους συνηθισμένους σου πολέμους, ότι καρτερεί σε και ο βασιλεύς της Ινδίας να πολεμήσετε.
Και εγύρισε δεξιά ο Αλέξανδρος και επεριπάτησεν ημέρας οκτώ.
Και φθάνοντας εις μίαν λίμνην ετέντωσε να αναπαυθεί. Και οι μάγειροι άρχισαν διά να μαγειρεύσουν και επήραν και έβαλαν στεγνά οψάρια πολλά εις την λίμνην και άφηκάν τα ολίγον να βραχούν και αυτά ανέζησαν και έφυγαν εις την λίμνην.

Και ως ήκουσεν ο Αλέξανδρος πως ανέζησαν τα οψάρια, εθαύμασε και εξεπλάγη.
Και όρισε και εκολύμβησαν όλα τα φουσάτα του με τα άλογα τους μέσα εις την λίμνην και εδυναμώθησαν από τον κόπον τον πολύν.
Και απ' αυτού επεριπάτησεν ημέρας δύο και ήλθεν εις άλλην λίμνην, οπού είχε το νερόν γλυκύ ωσάν ζάχαρη.
Και εσέβη ο Αλέξανδρος να κολυμβήσει και ήλθεν επάνω του ένα οψάρι μέγα.
Και αυτός έφυγεν έξω και το οψάριον κυνηγώντας τον εξέβη έξω.
Και αυτός το εκαβαλίκευσε και εσκότωσέ το.
Και είπε και έσχισάν το και ευρήκεν μέσα του ένα λιθάρι πολύτιμον· και ήτον ωσάν χηνάριον αυγό και έλαμπεν ώσπερ τον ήλιον.

Μεγαλέξανδρος και Γοργόνες.

Και όρισε και έβαλάν το εις το φλάμπουρόν του και εβαστούσαν το εις τον Αλέξανδρον ομπροστά ωσάν φανάρι.

Και απ' εκεί ήλθαν εις άλλην λίμνην και έπεσαν να αναπαυθούν.
Και όταν εβραδίασεν εξέβησαν από εκείνην την λίμνην γυναίκες και έλεγαν τραγούδια πολλά εύμορφα, εις τόσον οπού ο νους του ανθρώπου επαίρνετο.

Και ως ομοιάζει, εκείνες ήτον οι αναράιδες, οπού λέγουν την σήμερον.
Και απ' αυτού επεριπάτησαν ημέρας εξ και ήλθον εις έναν τόπον οπού ήτον λόγκος μέγας.
Και εκεί εξέβησαν αλογάνθρωποι πολλοί κατεπάνω του φουσάτου, οι οποίοι από την μέσην και απάνω ήτον άνθρωποι, από δε την μέσην και κάτω ήτον άλογα.
Και ήτον όλοι τοξότες και το ξιφάρι της σαΐτας ήτον από λίθον αδαμάντινον.

Και σίδερον δεν είχαν παντελώς και ήτον πολλά ογλήγοροι ωσάν πετούμενα.

Μεγαλέξανδρος, "Χάρτα" Ρήγα Φεραίου.

Και ως τους είδεν ο Αλέξανδρος, είπε των Μακεδόνων: Ας κάμομεν μίαν πονηρίαν, να πιάσομεν απ' αυτούς να τους πάρομεν εις την Μακεδονίαν δια θαύμα. 

Και επρόσταξε να κάμουν λάκκους, να τους σκεπάσουν με καλάμι χοντρό.
Και απέστειλεν ανθρώπους να τους παρακινήσουν εις πόλεμον, και αυτοί μην ηξεύροντες την πονηρίαν των ανθρώπων έπεσαν εις τους λάκκους.
Και εσκότωσαν δώδεκα χιλιάδες και επήραν και ζωντανούς και τους ημέρωσαν άλλες έξι χιλιάδες. Και ηθέλησαν να τους εβγάλουν εις τον κόσμον.
Και τόσον ήτον ογλήγοροι, ότι δεν τους εγλίτωνε τίποτας.
Και όπου και αν ετόξευαν, δεν αστοχούσαν.

Και τους έδωκεν ολωνών άρματα ο Αλέξανδρος και τους ετοίμαζεν, διά να τους έχει βοηθούς εις τους ερχόμενους πολέμους. Οπόταν δε εξέβησαν εις τον κόσμον, κατά τύχην εφύσησεν άνεμος κρύος και απόθαναν όλοι. Μετά δε εξήντα ημέρας ήλθαν εις την Ηλιούπολιν και εσέβηκαν εις ένα ναόν και επροσκύνησαν εις τον οποίον ευρήκεν ο Αλέξανδρος γράμματα οπού έδειχναν τον θάνατον του και ελυπήθη πολλά.

Και απ' αυτού εσηκώθησαν και επεριπάτησαν ημέρας δέκα.
Και ηύραν ανθρώπους μονοπόδαρους και είχαν ουράν ωσάν πρόβατα.
Και επίασαν πολλούς απ' αυτούς και ήφεράν τους εις τον Αλέξανδρον.
Και ο Αλέξανδρος τους ερώτησε λέγων: Πώς είστε αυτού; Και αυτοί του είπαν: Αλέξανδρε βασιλεύ, ελεημονήσου και άφες μας, ότι διά αδυναμίαν μας ήλθαμεν εδώ και εκρύφθημεν.

Και ακούοντας ταύτα τα λόγια ο Αλέξανδρος τους άφησε διά να πηγαίνουν.
Και επηδούσαν από λιθάρι εις λιθάρι και άρχισαν να περιγελούν τον Αλέξανδρον και έλεγαν: Ο Αλέξανδρος όλον τον κόσμον επήρε τον με την φρονιμάδα του και ημείς τον εγελάσαμεν και μας άφηκεν, οπού το κρέας μας είναι νοστιμότερον από όλα τα πετούμενα και τετράποδα και το κουφάρι μας γέμει πολύτιμα λιθαρόπουλα και χοντρό μαργαριτάρι και το πετζί μας σίδερον δεν το απερνά.

Ο Μεγαλέξανδρος του Ρήγα.

Και ως ήκουσεν ο Αλέξανδρος, εγέλασεν και είπε:
Ο άνθρωπος από την γλώσσαν του χάνει το κεφάλι του.

Και ευθύς όρισε και αρματώθηκαν διακόσιες χιλιάδες καβαλαραίοι με λαγωνικά και πάρδους και ζαγάρια.
Και ετριγύρισαν όλον το βουνί και απόλυσαν τα ζαγάρια και τους πάρδους και τα λαγωνικά και επίασάν τους και τους ήφεραν όλους εις τον Αλέξανδρον.
Και όρισε και έσφαξαν τους.
Και τους έγδαραν και εστέγνωσαν τα πετζία τους και ευρήκαν εις το σκάφος τους πλούτον αναρίθμητον από πολύτιμα λιθαρόπουλα και μαργαριτάρι.

Και όρισε τους Πέρσας και έφαγαν το κρέας τους.

Και έλεγαν ότι να ήτον νοστιμότερον από όλα τα πετεινά και τετράποδα.

Και απ' αυτού επεριπάτησεν ημέρας εξ και ήλθεν εις το σύνορον της Ινδίας και εξέβη εις τον κόσμον. Είχε δε μήνας εξ αφού είδεν τα γράμματα εις την Ηλιούπολιν οπού έδειχναν διά τον θάνατον του, και πάντοτε ήτον λυπημένος.

Και εκεί εθυμήθη τους μονοποδάρους και εγέλασε.

Και είδαν οι Μακεδόνες και εχάρησαν και εγέλασαν και αυτοί.

Και την πίκραν οπού είχεν ο Αλέξανδρος δεν την ήξευραν.

Ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ινδία, Θεόφιλος.

'Εμαθεν δε ο Πώρος, ο βασιλεύς της Ινδίας, ότι ήλθεν ο Αλέξανδρος εις το σύνορόν του και του έγραψεν επιστολήν.

φουσάτο: στράτευμα.
όντας: όταν.
πας εις: καθένας.
θέλει σε οργισθεί: θα οργιστεί μαζί σου.
τεντώνω: κατασκηνώνω (για στράτευμα).
χηνάριο αυγό: αυγό χήνας.
ξιφάρι της σαΐτας: η αιχμή του βέλους.
ελεημονήσου μας: λυπήσου μας.
ζαγάρι: κυνηγετικό σκυλί.
πάρδος: λεοπάρδαλη.
σκάφος: κουφάρι.

Ο Μέγας Αλέξανδρος έφιππος εισέρχεται στην Ινδία. Μικρογραφία από χειρόγραφο κώδικα του Μυθιστόρηματος του Αλέξανδρου, 14ος αι. μ.Χ. Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών .

Οι κάτοικοι της Ανατολικής Μακεδονίας και μαζί και του χωριού μας, τον Οκτώβριο του 1912, κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο, απαλλάχτηκαν από τον Τούρκικο ζυγό, αλλά δυστυχώς αντί να δεχθούν ως ελευθερωτή τον Ελληνικό στρατό, δέχτηκαν το Βουλγαρικό, ο οποίος ήταν σύμμαχος τότε, ή μάλλον ψευδοσύμμαχος με τους Έλληνες.

Το Μάιο του 1913 άρχισαν να γίνονται αθρόες συλλήψεις των προκρίτων της πόλης των Σερρών και του χωριού μας και να καταζητούνται όλοι εκείνοι, όσοι εργάστηκαν για την Ελληνική ιδέα.
Όσοι βρίσκονταν, στέλνονταν δεμένοι με συνοδεία οπλισμένων στρατιωτών στις φυλακές των Σερρών.

Αργότερα, τον Ιούνιο του 1913, εξερράγη ο Β΄ Βαλκανικός πόλεμος. Τα βουλγαρικά στρατεύματα νικήθηκαν και οι Βούλγαροι καθώς έφευγαν έκαιγαν, λεηλατούσαν και κατέστρεφαν καθετί το Ελληνικό.

Τότε το χωριό μας λίγο έλειψε να υποστεί την τύχη
της πόλης των Σερρών, που κάηκε ολόκληρη στις 28 Ιουνίου 1913, 
αφού από τα  6.000 συνολικά σπίτια καταστράφηκαν τα 4.050 και 1.000 καταστήματα.

Οι συγχωριανοί μας σώθηκαν, γιατί με επικεφαλής τον ηρωικό  Αθανάσιο Κυριακόπουλο, πριν ακόμη έλθει ο Ελληνικός στρατός, κατέφυγαν στο γνωστό εκείνο τέχνασμα, να στήσουν δηλαδή σκηνές απέναντι στα υψώματα του Μπουζιάρου, τις οποίες μόλις τις είδαν από μακριά οι Βούλγαροι, νόμισαν ότι ήταν του  Ελληνικού στρατού και έτσι έφυγαν αμέσως.
          
Δυστυχώς, όμως, ξανάρχονται οι Βούλγαροι και πάλι με την ευκαιρία του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, για να ικανοποιήσουν τις κατακτητικές βλέψεις του Τσάρου τους στο βαλκανικό χώρο.

Σκοπός τους ήταν να  εκβουλγαρίσουν, να καταστρέψουν κάθε τι το ελληνικό, να ξεγυμνώσουν τις πόλεις και τα χωριά, και να εξοντώσουν τους κατοίκους.

Σύμφωνα με τα σχέδιά τους η Ανατολική Μακεδονία έπρεπε με κάθε τρόπο να κατακτηθεί και να αφελληνισθεί, γιατί, όταν θα κατόρθωναν να εξαπλώσουν το βουλγάρικό τους οδοστρωτήρα προς νότο, έχοντας δεξιά το Στρυμόνα και αριστερά το Νέστο, η Θράκη θα έπεφτε στα χέρια τους σαν ώριμο σύκο.

Για το λόγο αυτό φρόντισαν το 1913, το 1916 και το 1941, με επιστημονικό σύστημα να εξοντώσουν και να εκβουλγαρίσουν αυτό το Ελληνικό τμήμα (Στρυμόνα-Νέστου) με κάθε σκληρό και ανάλγητο μέσο.
Στην εκτέλεση αυτού του σχεδίου αποδείχθηκε ότι οφείλονται οι σφαγές που    έγιναν το 1913 στο Σιδηρόκαστρο, στο Δοξάτο και το κάψιμο της πόλης των Σερρών, και το 1916 η σκόπιμη και συστηματική φρικτή πείνα του ερμητικά αποκλεισμένου Ελληνισμού της Ανατ. Μακεδονίας, με πρόσθετο έγκλημα τους ομαδικούς θανάτους βρεφών και παιδιών.



Για να ξεγυμνώσουν το χωριό μας ιδού τι έκαναν.

Μαζεύουν όλους τους χωρικούς μια Δευτέρα βράδυ, στις 3 Οκτωβρίου 1916, και τους λένε ότι δήθεν πήραν διαταγή από το Υπουργείο τους στη Σόφια να αδειάσουν το Ν. Σούλι (τότε Σουμπάσκιοϊ) και να απομακρυνθούν οι κάτοικοι όλοι από τα σπίτια τους, γιατί επρόκειτο να γίνει μέσα στο χωριό μάχη.
Οι χωρικοί τρομαγμένοι άκουσαν τη διαταγή αυτή και δεν ήξεραν τι να κάνουν.

Και επειδή περνούσε η ώρα και οι κάτοικοι δεν έλεγαν να φύγουν, τότε όρμησε τη νύχτα ο βουλγαρικός στρατός και με τη βία ανάγκασε όλους τους κατοίκους να βγουν και να φύγουν από το χωριό. Τη νύχτα εκείνη δεν ακούγονταν τίποτα άλλο παρά θρήνος και κλαυθμός και οδυρμός.
Πολλές μάνες έχασαν τα παιδιά τους και πολλά παιδιά τις μάνες τους.
Τα υπάρχοντά τους όλα και τα χρήματά τους τα άφησαν μέσα στα σπίτια τους………..


Στην Ελλάδα η διαμάχη μεταξύ του Βασιλιά Κων/νου και του Βενιζέλου έφθανε κατά τα μέσα του Σεπτέμβρη του 1916 στο αποκορύφωμα. Ο ένας υποστήριζε να τηρήσει η Ελλάδα ευμενή ουδετερότητα υπέρ της Αντάντ, ο άλλος ήθελε με κάθε τρόπο να βγει η Ελλάδα άνευ όρων στον πόλεμο υπέρ της Αντάντ. Τότε είναι που ο Βενιζέλος σχηματίζει στη Θεσ/νίκη την “Προσωρινή Κυβέρνηση”.
Τελικά η Αντάντ πέτυχε την εκθρόνιση του βασιλιά Κων/νου και την προέκταση της κυριαρχίας της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσ/νίκης σ’ ολόκληρη τη λοιπή Ελλάδα τον Ιούνιο του 1917. Ακριβώς τότε, με την ένταξη της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ και επομένως και της κήρυξης του πολέμου εναντίον της Βουλγαρίας, βρήκαν πρόφαση οι Βούλγαροι και έστειλαν στην ομηρία 70.000 Έλληνες της Ανατολικής  Μακεδονίας “ως πολίτες εχθρικού κράτους”.

            Ήταν 23 Ιουνίου του 1917, ημέρα Παρασκευή,που οι Βούλγαροι κατά το Βασιλικό τους Διάταγμα έστειλαν όλους τους άνδρες του χωριού μας ως ομήρους στη Βουλγαρία. Το ίδιο μέτρο εφάρμοσαν και στις Σέρρες και σ’ όλες τις πόλεις και τα χωριά της Ανατολικής Μακεδονίας……….

Και πραγματικά από τους 70.000 Έλληνες της Ανατολικής Μακεδονίας, που εκτοπίσθηκαν κατά τα έτη 1916-1917 από τους Βουλγάρους μόνο 12.000 έμειναν στη ζωή.

 Συγκεκριμένα από το χωριό μας, από τους 350 που έφυγαν τότε, οι 170 πέθαναν στη Βουλγαρία (131 ντόπιοι και 39 ξένοι υπάλληλοι που εργάζονταν τότε στο χωριό).
Όλους αυτούς οι Βούλγαροι ομαδικά τους είχαν εκτοπίσει στη βορινή, παγωμένη και αφιλόξενη Βουλγαρία.
Αυτοί οι ίδιοι οι όμηροι διηγούνται, αυτοί εκθέτουν, αυτοί μόνοι τους εξιστορούν τα μαρτύριά τους, τα οποία έχουν τραβήξει στην εξορία.
Ιδού με ποιες λέξεις περιγράφει τα δεινοπαθήματα όλων των Μακεδόνων στη Βουλγαρία ο προαναφερθείς συμπατριώτης μας Γραμμένος Βασίλειος, ένας από τους παθόντες και αυτόπτης μάρτυρας :

“Πατέρες και παιδιά, άνδρες γενναίοι και παλικαράδες, οι οποίοι απέθαναν από την πείνα, από το ξύλο, από τη δυστυχία, από το ψύχος, από την ψείρα και λέρα, άδικα απέθαναν οι καημένοι.
Δεν ζει άνθρωπος με 100 δράμια ψωμί.
Και το φαγητό ήταν ένα κεφάλι βοδινό, για να φάνε εξακόσιοι (600) άνθρωποι.
Και κάθε μέρα κασμά και φτιάρι, και να φωνάζουν όλοι από μικρό έως το μεγάλο : “Κτυπάτε τους κερατάδες τους Γραικούς”. “Απέθαναν οι καημένοι όλοι όσοι προσπαθούσαν να τραφούν από τις χελώνες και βατράχους και ακανθόχοιρους. Έφαγαν και ψοφίμια πολλά, που οι χωρικοί τα έριχναν στις κοπριές, ορνίθια, και βόδια και γουρούνια και ό,τι άλλο έβρισκαν μέσα στις κοπριές, κι όλα αυτά για να γλιτώσουν τη ζωή τους.
Όλοι οι Μακεδόνες, όπου εργαζόμασταν μαζί ήμασταν 1048, και τώρα μείναμε το τέταρτο ή το ήμισυ του τετάρτου.
Αλλά και αυτοί που μείνανε δεν είναι γεροί.
Άλλος έκοψαν το πόδι του και άλλος έχασε το λογικό του, άλλος έχει ρευματισμούς”.

Ο Νατάλης Πέτροβιτς, Σερραίος πατριώτης, περιγράφοντας τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, γράφει:

“Βάσις όλων των ομήρων ήταν το στρατόπεδο συγκεντρώσεως τηςΣιούμλας. 

( Σημ. Yauna: Η Σιούμλα, Shiumla ή Shumla βρισκόταν δυτικά της Βάρνας,Στρατόπεδο Σιούμλας.)

Από εκεί έστελναν διάφορες αποστολές, όπου η στρατιωτική διοίκηση είχε ανάγκη για έργα στρατιωτικά ή αγροτικά. Οι πιο άτυχοι ήταν εκείνοι που τους κατέγραψαν και τους έστειλαν:

1. Στο ΚΑΡΝΑΜΠΑΤ( Σημ.Yauna Karnobat (Bulgarian: Карнобат). ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ.

Εκεί τους έβαζαν σε βαριές δασικές δουλειές, να κόβουν δέντρα στα δάση, να πριονίζουν κορμούς, να τεμαχίζουν τους κορμούς με τα τσεκούρια, μέσα στον άγριο χειμώνα, μέσα στο χιόνι και στους πάγους, χωρίς επαρκή τροφή, σε πρόχειρη στέγαση και χωρίς φάρμακα και ιατρική περίθαλψη.
Σ’ αυτή την αποστολή η αναλογία των θανάτων ήταν μεγάλη.

2. Στο ΓΚΟΣΤΙΒΑΡ (Σημ.Yauna Gostivar Bulgarian:Гостивар, αλβανικά : Gostivari). FYROM

Σε μια άγρια και ακατοίκητη περιοχή κοντά στην Αχρίδα για στρατιωτικές ανάγκες οι Βούλγαροι έβαλαν τους ομήρους  να στρώσουν σιδηροδρομική γραμμή μήκους 130 χιλιομ. στην καρδιά του χειμώνα του 1917.
Κάτω από προσταγές, κραυγές και βούρδουλα κατά χιλιάδες οι συμπατριώτες μας έπιαναν τον κασμά με παγωμένα χέρια, μετέφεραν και έστρωναν τις τραβέρσες και τις ράγες της γραμμής αυτής. Από κρυοπαγήματα, υποσιτισμό και δαρμούς πέθαναν οι περισσότεροι.


3. Στο ΚΙΤΣΕΒΟ(Σημ.Yauna Kičevo (Bulgarian: Кичево, Albanian: Kërçovë or Kërçova)FYROM.

 Δυστυχώς από τους Σερραίους που εργάστηκαν στο Κίτσεβο- τη μεγάλη αυτή καταβόθρα του Άδη- λίγοι κατόρθωσαν και  επέστρεψαν ζωντανοί, γιατί ο βούλγαρος φρουρός για το παραμικρό χτύπαγε αλύπητα με τη διπλή φαρδιά πέτσινη ζώνη με μετάλλινο τοκά και δεν του έμελλε πού θα εύρισκε: στη ράχη, στο κούτελο, στο πρόσωπο, και δος του αίματα να τρέχουν, χωρίς να έχεις και τίποτε να τα σταματήσεις. Ούτε μαντήλι, ούτε πανί, ούτε βαμβάκι. Πάγωνε το αίμα πάνω στο τραύμα και όταν έπιανε κρούστα σταματούσε. Αυτά ήταν τα ελαφρότερα χτυπήματα, γιατί χτύπαγαν συχνά με τον υποκόπανο και άφηναν πολλούς στον τόπο. Μέσα σ’ αυτή τη ζάλη ποθούσες να έρθει ο θάνατος σαν σωτηρία, σαν λυτρωτής ...”


Μόλις τον Οκτώβριο του 1918 άρχισαν, όσοι επέζησαν, να επανέρχονται στην πατρίδα τους. Αλλά σε ποια κατάσταση! Σκελετοί κατάξεροι, κατακίτρινοι, καταξεσχισμένοι, καταψειριασμένοι εντελώς, αγνώριστοι στους δικούς τους.
Όλοι ρωτούσαν να μάθουν για τους δικούς τους από αυτούς που κατέφθαναν. Πολλές οικογένειες περίμεναν τους προστάτες τους να γυρίσουν από την ομηρία, με μια διαρκή ελπίδα που δεν έσβηνε, αφού και τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο και το Μάρτιο, και μέχρι και το Πάσχα του 1919, επέστρεφαν ακόμα από την ομηρία άτομα μεμονωμένα με σημαντική καθυστέρηση….

ΑΠΑΝΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Το ελληνικό σημερινό  Νευροκόπι λεγόταν παλαιότερα Ζίρνοβο, 
μετέπειτα Κάτω Νευροκόπι 
και σήμερα καταχραστικά μόνο Νευροκόπι.
Το πραγματικό Νευροκόπι μετονομάστηκε σε Гоце Делчев.

                                                                                                                                                          Στάθη Χρ. Κουζούλη,
                                                                                                                                    «ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ»


Θέση:

Το Νευροκόπι πολιτικά ήταν υποδιοίκηση (Καζάς), 
υπαγόμενη στη διοίκηση (Σατζάκ) Σερρών,
η οποία με τη σειρά της υπαγόταν στο Νομό (Βιλαέτ) Θεσσαλονίκης,
έναν από τους τρεις Νομούς της Μακεδονίας (Μοναστηριού και Σκοπίων οι δύο άλλοι Νομοί).


Εκκλησιαστικά ήταν Επαρχία που ανήκε στην τρίτη στήλη και κατείχε την 69η σειρά του Συνταγματίου του Οικουμενικού Πατριαρχείου.


Όρια:

 Η Επαρχία αυτή είχε στα βόρειά της τη Ροδόπη, στα νότια την Επαρχία Σερρών, από την οποία χωριζόταν με το ΚαράΔάγ (κλάδο του Ορβήλου όρους), στα Ν.Α. την Επαρχία Δράμας και στα δυτικά την Επαρχία Μελενίκου, από την οποία χωριζόταν με τον Όρβηλο (Πιρίν, τουρκιστί).


Περιλάμβανε δύο τμήματα:


Το βόρειο τμήμα της, το οποίο γεωγραφικά ανήκει σήμερα στη Βουλγαρία και που αποτελούσε προέκταση, ανατολικά, της βόρειας γεωγραφικής ζώνης της Μακεδονίας.
 Στη ζώνη αυτή κατοικούσαν σλαβόφωνοι πληθυσμοί κυρίως, οι οποίοι με την ίδρυση της Εξαρχίας το 1870 προσχώρησαν στο Σχίσμα.

Το νότιο τμήμα της, το σημερινό Κ. Νευροκόπι με την ευρύτερη περιοχή του, που αποτελούσε προέκταση, επίσης ανατολικά, της μεσαίας γεωγραφικής ζώνης της Μακεδονίας.

Εδώ κατοικούσαν πληθυσμοί, που από αιώνες ήταν ελληνικοί και φυσικά πατριαρχικοί.

Σ’ αυτό το ευαίσθητο σημείο, στη συνοριακή γραμμή μεταξύ Ελληνισμού και βουλγαρισμού, έδρασε ανενόχλητη για 30 ολόκληρα χρόνια (1870-1900) η βουλγαρική προπαγάνδα, η
οποία επεδίωκε να οδηγήσει βίαια τους ελληνικούς πληθυσμούς στην Εξαρχία, για να μπορεί να ελπίζει, στην πραγμάτωση του ονείρου της, που ήταν η ίδρυση της Μεγάλης Βουλγαρίας.

Εδώ, στη γη του Ζιρνόβου, μπροστά από τα σύνορα της σημερινής ελληνικής Μακεδονίας το 1901-1907 συγκρούσθηκε ο Ελληνισμός με την ένοπλη βουλγαρική πλευρά: και η αντίσταση των κατοίκων του, δασκάλων, ιερέων, προκρίτων και απλών ανθρώπων του χωριού, έκρινε την τύχη της περιοχής του, όπως αυτή έχει σήμερα.

Όνομα: 

Ονομάζεται Νευρόκοπος, Νευροκόπιον και Νευροκόπι. 
Το όνομα φαίνεται πως προήλθε, μας πληροφορεί ο Κώστας Χ"Δημητρίου, αρχιδιάκονος και ιεροκήρυκας της μητρόπολης Νευροκοπίου το 1900, από την επίδραση που έχουν στα νεύρα και το κλίμα του, τα οποία στην κυριολεξία κόβουν την αναπνοή κατά τους βαρείς χειμώνες, προπαντός εκείνων, που δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτά.

(Κατά σύμπτωση και το Κάτω Νευροκόπι, όπου κατέφυγαν 23 οικογένειες Νευροκοπινών ως πρόσφυγες το 1913, έχει το ίδιο κλίμα, με υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι και χαμηλές τους χειμερινούς μήνες, οι οποίες αγγίζουν τους 20°C υπό το μηδέν).

Το όνομα Νευροκόπος αντικατέστησε το όνομα άλλης πόλης, γνωστής ως Ουλπία, Χριστόπολη και τελευταία Νικόπολη. 

Μέχρι σήμερα η εκεί θέση των ερειπίων στη μία όχθη του Νέστου ποταμού ονομάζεται Νικόπολη. (Το ίδιο όνομα φέρουν και άλλες πόλεις, στην Ήπειρο, στο Δούναβη, στη Βουλγαρία, στην Ουκρανία, στη Μικρασία και στην Αίγυπτο). (Β. Λαούρδα «Η μητρόπολη Νευροκοπίου 19001907», σ. 54. Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, τ. 9, σ. 820).


Α. Οι αρχιερείς, οι οποίοι θήτευσαν και ποίμαναν την επισκοπή, αρχιεπισκοπή και έπειτα μητρόπολη Νευροκοπίου, ήταν οι:

1.    Σαμουήλ. Άγνωστη είναι η χρονολογία της θητείας του.
2.    Ιωάσάφ. 15751578 και 15931597. Αναφέρεται ως μητροπολίτης Νευροκοπίου και το 1564.
3.    Διονύσιος. Εντοπίζεται το 1593.
4.    Ανανίας. Εντοπίζεται το 1606 και το 1608.
5.    Άνθιμος Α'. Εντοπίζεται το 1608 και το 1609.
6.    Δανιήλ Α'. 16111622.
7.    Δανιήλ Β'. 16221626.
8.    Άνθιμος Β'. Εντοπίζεται το 1628.
9.    Νικηφόρος Α'. Εντοπίζεται το 1643.
10.    Σισώης. Τον Ιούλιο του 1655 καθαιρείται από τον Πατριάρχη Ιωαννίκιο Β'. Τον ίδιο μήνα και έτος εκδίδεται τόμος συνοδικός από τον ίδιο Πατριάρχη (Ιωαννίκιο Β'), για την ένωση των μητροπόλεων Νευροκοπίου και Ζιχνών. 
(Βλ. Β. Κ. Πασχαλίδη «Δράμα 7000 χρόνια, μελέτες για την πόλη και την περιοχή της, Προϊστορία  Ιστορία  Πολιτισμός», σ. 251, 252).

Το έτος 1663 εβδομήντα χωριά της επαρχίας Νευροκοπίου αποσπάστηκαν από την εκκλησία.
 Έτσι, μίκραινε η Επαρχία και ο Πατριάρχης Διονύσιος, Λαρισαίος στην καταγωγή, συνένωσε την Επαρχία Νευροκοπίου με αυτή των Ζιχνών και Φιλίππων και αποτέλεσε την Επαρχία Δράμας.

Το Νευροκόπι εξακολουθούσε να αποτελεί μέρος της Επαρχίας Δράμας μέχρι το 1882.
 Το επόμενο έτος (1883), επί πατριαρχίας Ιωακείμ του Γ, η Επαρχία Νευροκοπίου αποσπά στηκε από την Επαρχία Δράμας, για τους λόγους που αναφέ ρονται στη συνέχεια του πονήματος.

 Αφού ενώθηκε με την αυτοδιοίκηση Ρασλοκίου, η οποία ώς τότε αποτελούσε τμήμα της μητρόπολης Σαμακοβίου, που, ουσιαστικά η μητρόπολη αυτή έπαψε να υπάρχει από την ίδρυση της βουλγαρικής Εξαρχίας,στην οποία υποτάχθηκε, ανακηρύχθηκε σε Αρχιεπισκοπή, υπαγόμενη κατ’ ευθείαν στο Οικ. Πατριαρχείο με το όνομα:
«Αρχιεπισκοπή Νευροκόπου και Ρασλοκίου».

Το 1883 πρώτος αρχιεπίσκοπος της αρχιεπισκοπής «Νευροκοπίου και Ρασλοκίου» έγινε ο Ιγνάτιος.

Εκλέχθηκε στις 27.10.1882. Ήταν τότε 70 ετών και καταγόταν από τη Ρόδο. Πέθανε στο Νευροκόπι μετά από ένα και πλέον έτος (Μάρτιος 1884) από την εγκατάστασή του εκεί.

Ο Χρύσανθος  ήταν δεύτερος αρχιεπίσκοπος Νευροκοπίου και Ρασλοκίου. Εκλέχθηκε στις 31.1.1885 και έφθασε στο Νευροκόπι το Μάϊο του ίδιου έτους.

Έγινε δολοφονική απόπειρα εναντίον του από σχισματικό του χωριού Άνω Σιγκιρτή. 

Το 1887 παραιτήθηκε με την πικρία ότι το Πατριαρχείο δεν μπορούσε να το βοηθήσει οικονομικά, για να μπορέσει να αντιπαρατεθεί με τη βουλγαρική προπαγάνδα και αναχώρησε από το Νευροκόπι.

Κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμεινε ως το 1888, οπότε εκλέχθηκε μητροπολίτης Λέρου και Καλύμνου και στη συνέχεια έγινε μητροπολίτης Κορυτσάς.

Κατά το έτος 1888 η Επαρχία Νευροκοπίου ανακηρύχθηκε σε Μητρόπολη.

Ως πρώτος μητροπολίτης της Μητρόπολης Νευροκοπίου χρημάτισε ο Γρηγόριος (1888-1891).

Ο Γρηγόριος καταγόταν από ένα βουλγαρόφωνο χωριό της Κομπανίας. 
Συνεργάστηκε με τους Βουλγάρους και προσχώρησε στην Εξαρχία.

 Με την προδοτική του αυτή συμπεριφορά έβλαψε ανεπανόρθωτα τον Ελληνισμό της περιοχής και την Ορθοδοξία.

Το 1891 παύθηκε από τον Πατριάρχή Νεόφυτο Η'.

Δεύτερος μητροπολίτης έγινε ο Νικηφόρος (1892-1894)  από τη Μάδυτο, πρώην μητροπολίτης Λατίτσης. Το επώνυμό του ήταν Λεβανταρίδης.

Στις 17 Ιουνίου 1896 ψηφίσθηκε τρίτος μητροπολίτης Νευροκοπίου ο Νεόφυτος.
 Εγκαταστάθηκε στο Νευροκόπι το 1897. Έμεινε εκεί ώς τον Ιούνιο του 1900.
Ακολούθησαν οι μητροπολίτες:

Νικόδημος, μητροπολίτης Νευροκοπίου από το 1900 μέχρι το 1903, οπότε παραιτήθηκε και αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη.

Θεοδώρητος, μητρολίτης Νευροκοπίου από το 1903 μέχρι το 1907, καταγόμενος από τις Σέρρες και είχε το επώνυμο Βασματζίδης. Σημαντική πνευματική και πολιτική προσωπικότητα με αξιόλογη εθνική και θρησκευτική δράση.

Δαμασκηνός, (1907-1924). Έγραψε την ιστορία της Μονής Εικοσιφοίνισσας το 1896.

Φιλόθεος, μητροπολίτης Νευροκοπίου από το 1924 μέχρι το 1935, οπότε παραιτήθηκε. Έφερε το επώνυμο Λουκίδης.

Ευγένιος, μητροπολίτης Νευροκοπίου από το 1935 μέχρι το 1936, οπότε παραιτήθηκε. Έφερε το επώνυμο Θεολόγου ή Βακάλης.

Βασίλειος, μητροπολίτης Δράμας και Νευροκοπίου από το 1938 μέχρι το 1941.

Γεώργιος Παπαγεωργιάδης, εκλέχτηκε μητροπολίτης Νευροκοπίου το 1942 και παραιτήθηκε το 1945.
 Δεν πήγε στην έδρα του, γιατί η επαρχία του βρισκόταν υπό βουλγαρική κατοχή (1941-1944).

Αγαθάγγελος Τσαούσης, στις 19 Οκτωβρίου 1945 εκλέχθηκε μητροπολίτης Νευροκοπίου. Διατήρησε τον τίτλο του αυτό μέχρι το Σεπτέμβριο του 1952, οπότε ονομάστηκε μητροπολίτης Νευροκοπίου και Ζιχνών.
 (Β. Λαούρδα, «Η Μητρόπολη Νευροκοπίου 19001907», σ. 48, 55, 56, 57’ Β. Πασχαλίδη, ό.π., σ. 252, 253' Φ. Τριάρχη, «Ιστορία του Ν. Δράμας», σ. 157).

Β. Οι μητροπολίτες που ποίμαναν τη μητρόπολη Νευροκοπίου και Ζιχνών ήταν οι:

Μακάριος, το 1655 μόνο για λίγους μήνες. Πέθανε το ίδιο έτος.

Κοσμάς, εμφανίζεται ως μητροπολίτης Ζιχνών και Νευροκοπίου το 1655.

Γερμανός, μητροπολίτης Δράμας, Φιλίππων, Ζιχνών και Νευροκοπίου το 1663.

Νεόφυτος, μητροπολίτης Δράμας, Φιλίππων, Ζιχνών και Νευροκοπίου το 1674.

Δαμασκηνός μητροπολίτης Δράμας, Φιλίππων, Ζιχνών και Νευροκοπίου το 1689.

Παρθένιος Β', μητροπολίτης Δράμας, Φιλίππων, Ζιχνών και Νευροκοπίου το 1721.

Αγαθάγγελος Τσαούσης, μητροπολίτης Ζιχνών και Νευροκοπίου από το 1952 μέχρι το 1966.

Χειροτονήθηκε Επίσκοπος στις 4.11.1945 στο μητροπολιτικό ναό Αθηνών από του μητροπολίτες, Θεσσαλονίκης Γεννάδιο, Καστοριάς Νικηφόρο, Κασσάνδρας Καλλίνικο και Έδεσσας Διονύσιο. Τοποθετήθηκε στη μητρόπολη Νευροκοπίου το 1945, διορίστηκε τοπο ηρητής στην μητρόπολη Ζιχνών και όταν εκδόθηκε ο συνοδικός τόμος για τη συγχώνευση των δύο μητροπόλεων των Ζιχνών και του Νευροκοπίου εκλέχθηκε μητροπολίτης Ζιχνών και Νευροκοπίου.
 Δίδαξε στη Δράμα και στη Θεσσαλονίκη θρησκευτικά ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση.

Σπυρίδων Κυβετός 1966.
Διακρίνεται για το αξιόλογο εκκλησιαστικό και συγγραφικό του έργο.

Από το 1953 η νέα μητρόπολη Ζιχνών και Νευροκοπίου, σύμφωνα με το Νόμο 2315 του 1953, διατηρεί δύο έδρες. Τη Νέα Ζίχνη, που είναι η χειμερινή διαμονή του μητροπολίτη (1η Οκτωβρίου  30η Ιουνίου) και το Κ. Νευροκόπι, που είναι η θερινή διαμονή του μητροπολίτη (1η Ιουλίου  30 Σεπτεμβρίου).

(Α. Καραθανάση, «Ο Ελληνισμός και η μητρόπολη Νευροκοπίου κατά τον Μακεδονικό Αγώνα», σ. 46' Β. Πασχαλίδη, ό.π., σ. 253).



Τα σπουδαιότερα χωριά της μητρόπολης Νευροκοπίου κατά το έτος 1885 ήταν:

Το Κουμανίτσι (Δασωτό σήμερα) ήταν ένα τσιφλίκι που βρισκόταν νότια της πόλης του Άνω Νευροκοπίου και σε 6 ώρες απόσταση απ’ αυτό.

Το Ζίρνοβο (Κ. Νευροκόπι σήμερα), νότια και αυτό του Άνω Νευροκοπίου και σε απόσταση 7 ωρών ποδαρόδρομο.

Το Τερλίσι (Βαθύτοπος σήμερα), 6 ώρες απόσταση, νότια του Άνω Νευροκοπίου.

Το Μοναστηρτζίκ (Καράκιοϊ τουρκ., Κατάφυτο σήμερα) απέχει 10' απόσταση από το Τερλίσι.

Κ. Βροντού, 8 ώρες νότια του Νευροκοπίου και

το Τσερέσοβο (Παγονέρι σήμερα), ΝΑ του Νευροκοπίου και σε απόσταση 10 ωρών.

Οι 65 και πλέον κοινότητες πιστές στο πατριαρχείο, οι οποίες συγκροτούσαν τη μητρόπολη Νευροκοπίου, είτε για λόγους γλωσσικούς είτε γιατί εξηναγκάσθηκαν βίαια από τους Βουλγάρους κομιτατζήδες, προσχώρησαν στο Σχίσμα.

 Έτσι, χάθηκε κάθε επικοινωνία τους με την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό.

Τελευταία θύματα της οργανωμένης βουλγαρικής προπαγάνδας, η οποία διέθετε και χρήματα πολλά και άλλα μέσα, υπήρξαν τα χωριά, Κουμανίτσι, Τερλίσι, Λόφτσα (Ακρινό σήμερα), Μοναστηρτζίκ, όλα της περιοχής Ζιρνόβου, οι κάτοικοι των οποίων από τη συνεχή ασκούμενη βία, που διαπραττόταν σε βάρος τους, δεν άντεξαν και υπέκυψαν στο βουλγαρισμό.

 Ήδη από το 1900 δε γίνεται πλέον λόγος για τα χωριά αυτά. Σ’ αυτά η ορθόδοξη φωνή έπαψε να ακούγεται από τη δράση της εξαρχικής τρομοκρατίας.

Έτσι, τα μόνα κέντρα Ελληνισμού,τα οποία διασώζονταν, με το λυκόφως του 19ου και το λυκαυγές του 20ου αιώνα ήταν:

α) Το Νευροκόπι, έδρα της μητρόπολης και το Παπάς Τσιαΐρ,που σήμερα γεωγραφικά βρίσκονται στο βουλγαρικό έδαφος.

β) Στην περιοχή Ζιρνόβου, το ίδιο το Ζίρνοβο και οι ΚοινότητεςΚ. Βροντού, Στάρτιστα και Τσερέσοβο.

Αυτές οι έξι κοινότητες με πληθυσμό 350-370 οικογένειες αποτελούσαν την Ορθόδοξη Επαρχία του Νευροκοπίου.

Ήταν οι μόνες κοινότητες, όπου ο Ελληνισμός, που υπερείχε συντριπτικά έναντι των σχισματικών, έδινε τη διπλή μάχη του και εναντίον της βουλγαρικής προπαγάνδας (1870-1900) και κατά της ένοπλης (1901-1907) δράσης του δολοφονικού βουλγαρικού κομιτάτου.

Ήτανοι μόνες ορθόδοξες κοινότητες,οι οποίες, «έχοντας το ρόλο, τότε και τώρα του ακρίτα του Ελληνισμού»  αγωνίσθηκαν με πάθος ώς το 1913 κατά της εξαρχικής εχθρότητας και βίας.

Γι αυτό μπόρεσαν να μείνουν προσηλωμένες στα Εθνικά ιδεώδη, στον Ελληνισμό και στην Ορθοδοξία, ενσαρκώνοντας με τους αγώνες και τις θυσίες τους το βαθύτερο νόημα της ιστορικής τους επιταγής.

Στο παρόν πόνημα θα γράψουμε για τα προπύργια αυτά του Ελληνισμού, με όσα στοιχεία μπορούσαμε να έχουμε στη διάθεσή μας.
Κυρίως, θα αναφερθούμε στις ορθόδοξες κοινότητες Κ. Βροντούς, Ζιρνόβου, Στάρτιστας και Τσερεσόβου, ως οι σημαντικότερες εστίες του Ελληνισμού που απέμειναν στο Ζίρνοβο και στην περιοχή του και που αποτελούν τη ζώσα ιστορία της Επαρχίας (Κ. Νευροκοπίου σήμερα), για την περίοδο 1870-1913, οπότε και η ελληνοβουλγαρική διαμάχη έκλεισε οριστικά.

«Η οριστική καταδίκη του Ελληνισμού του ΠαπάςΤσαΐρ, του Νευροκοπίου (Άνω) και της ευρύτερης περιοχής του σφραγίστηκε με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913 Ιούλιος). 

Τότε οι Νευροκοπηνοί, οι Μελενικιώτες και οι Στρωμνιτσιώτες εγκατέλειψαν τις πατρογονικές εστίες και εγκαταστάθηκαν στην ελεύθερη Μακεδονία και ιδιαίτερα στην περιοχή του Κιλκίς».


Ακόμη θα επισημάνουμε τις δραματικές συνθήκες κάτω από τις οποίες έζησαν οι κάτοικοι των κοινοτήτων αυτών στην προσπάθειά τους να αναχαιτίσουν το βουλγαρικό μαχαίρι και τα μαρτύρια, στα οποία επί σειρά ετών υποβλήθηκαν από τους Βουλγάρους, που μπορεί ο αναγνώστης μας να παρακολουθήσει μέσα από τις γραμμές αυτής της συγγραφής.

Λόγοι ύπαρξης της ανεξάρτητης Μητρόπολης Νευροκοπίου

Οι σπουδαιότεροι λόγοι, που επέβαλαν την ύπαρξη της ανεξάρτητης μητρόπολης Νευροκοπίου, σημειώνει (1010-1903) ο Άγιος μητροπολίτης Δράμας και Σμύρνης αργότερα Χρυσόστομος (Καλαφάτης) στον κώδικα της Δημογεροντίας Νευροκοπίου, κατά την επίσκεψή του εκεί, όταν είχε την ποιμαντορία της μητρόπολης, ήταν:


1.    - Η επίκαιρη θέση την οποία κατείχε το Νευροκόπι. Απο- τελούσε φυσικό οχύρωμα, και πρόχωμα κατά του Σχίσματος που, σημειωτέον, είχε έδρα στο Νευροκόπι και διέθετε πλούσιους πόρους. 
Αν κατάφερνε το Σχίσμα να διαρρήξει το Νευροκόπι, την ακρόπολη αυτή του Ελληνισμού, θα περνούσε μέσα από την πεδιάδα του Ζιρνόβου και το στενό πέρασμα του Γιουρετζεκίου (Γρανίτης σήμερα) σην πεδιάδα της Δράμας. Τότε, το κέντρο του διεξαγόμενου θρησκευτικού αγώνα θα μεταφερόταν σε κρισιμότερο σημείο και έδαφος, κάτι που θα ήταν ολεθριότατο για τα συμφέροντα του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας.

2.     Η πτώση του Νευροκοπίου θα είχε αναπόφευκτα άσχημο αντίκτυπο και δυσάρεστες συνέπειες στο ηθικό των Ελλήνων της Επαρχίας Σερρών και Δράμας, των οποίων το φρόνημα θα κλονιζόταν.

3.     Η ύπαρξη μητροπολίτη στο Νευροκόπι, πίστευε ο Χρυσόστομος, θα τόνωνε το ηθικό και το φρόνημα εκείνων, οι οποίοι, ύστερα από σκληρούς αγώνες και θυσίες, κατάφεραν να μείνουν πιστοί στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, παρά τις απειλές του βουλγαρικού κομιτάτου.
Τους λόγους αυτούς, που συνηγορούσαν υπέρ της ύπαρξης ανεξάρτητης μητρόπολης στο Νευροκόπι, τους διατύπωσε πρώτος όλων ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ', μια από τις σημαντικότερες πνευματικές φυσιογνωμίες κατά το δέυτερο ήμισυ του 19ου αιώνα. ΓΥ αυτό το λόγο απόσπασε το 1882 την Επαρχία Νευροκοπίου από την Επαρχία Δράμας και την ανακήρυξε Αρχιεπισκοπή το 1883 και σε μητρόπολη το 1888, η οποία αριθμούσε υπέρ τις 60 χριστιανικές κοινότητες. (Β. Λαούρδα, ό.π., 254256* Αθ. Καραθανάση, ό.π., σ. 59).


Μέχρι το 1872, δηλαδή μέχρι την εποχή που δημιουργή θηκε το μακεδονικό ζήτημα και συνήλθε η Ιερά Σύνοδος των Ορθοδόξων Ιεραρχών του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η οποία κήρυξε τη βουλγαρική εκκλησία σχισματική, σ’ όλες τις βόρειες επαρχίες της Μακεδονίας και σ’ αυτές του Σατζακίου (διοίκησης) Σερρών δεν γινόταν κανένας λόγος, ή μάλλον δεν υπήρχε θέμα εθνότητας και γλώσσας.

Όλοι, Έλληνες και Βούλγαροι, συνυπήρχαν μονιασμένοι και αγαπημένοι σε μια κοινότητα: την Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα. 

Εκκλησιάζονταν όλοι στην ίδια εκκλησία και τα παιδιά τους φοιτούσαν στο ελληνικό σχολείο.

Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό αυτό που έγραψε ο Ρώσος ιστορικός συγγραφέας Colombisky:

«Κατά το 1839 ακόμη ουδείς των κατοίκων των πόλεων της Βουλγαρίας και της Ανατολικής Ρωμυλίαςεθεώρει εαυτόν Βούλγαρον, ουδέ ήθελε να ομιλήσει την βουλγαρικήν γλώσσαν, τουναντίον εμίσουν παν το βουλγαρικόν».

Κι ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η ομολογία, που κάνει, στο βιβλίο του «La Macedoine, L’ Etat Pesend du Bulgarisme», πολύ αργότερα, το 1885, ο Βούλγαρος συγγραφέας Officoff, φανατικός οπαδός της Μεγάλης Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου, η οποία ανατράπηκε στο Βερολίνο από την ομώνυμη Συνθήκη:

«Το μεγαλύτερο μέρος της βουλγαρικής Μακεδονίας δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωμένην εθνικήν συνείδησιν κι αν η Ευρώπη επέτρεπεν εις τον μακεδονικόν λαόν να εκλέξει εθνότητα είμαι βέβαιος ότι η πλειονότης αυτών θα εξέφευγεν εκ των χειρών ημών. 
Εξαιρουμένων των βορείων διαμερισμάτωνοι πληθυσμοί των άλλων περιφερειών είναι έτοιμοι ίνα ενδίδοντες και εις την ελαχίστην πίεσιν δηλώσωσι ότι δεν είναι Βούλγαροι, ότι αναγνωρίζουν το Πατριαρχείο και προτιμούν τα Ελληνικά Σχολεία και τους Έλληνας καθιηγητάς».

 Και να σκεφτεί κανείς ότι αυτά γράφονταν στην πιο κρίσιμη περίοδο του 1880-85, τότε που η βουλγαρική προπαγάνδα, ανενόχλητη, οργίαζε στη Μακεδονία.

Μπορίς Σαράφης του Πέτρου

Την ιδέα  του βουλγαρισμού στην Επαρχία Νευροκοπίου την εισήγαγαν, δυστυχώς, εξαγορασθέντες από τη βουλγαρική προπαγάνδα, Έλληνες δάσκαλοι και ιερείς. 

Αυτοί ηγήθηκαν της κίνησης εκβουλγαρισμού του ελληνικού στοιχείου με άκρατο μισελληνισμό και φανατισμό, 
με προεξάρχοντα τον Πέτρο Σαράφωφ (Πέτρο Σαράφη).

Ο Πέτρος Σαράφης καταγόταν από το χωριό Γαϊτανίνα. 

Ήταν Έλληνας δάσκαλος και πατέρας του μετέπειτα περιβόητου αρχηγού του βουλγαρικού κομιτάτου Μπόρις Σαράφωφ, ο οποίος σκόρπισε τον όλεθρο και το θάνατο για πολλά χρόνια. 

 Τυφλό όργανο του βουλγαρικού κομιτάτου και του Πανσλαβισμού, ο Σαράφωφ εργάστηκε υπέρ της βουλγαρικής ιδέας μαζί με τους:
παπαΧαρίτωνα (πενθερό του) από τη Λιμπάχοβα, τον παπαΑθανάσιο από τη Στάρτιστα και τους Έλληνες δασκάλους Γιώργο Στοΐδη και Γιώργο Αθανασίου.

 (σημ.  Yauna.  Δηλαδή ο Boris Sarafov ειχε πατέρα ελληνοδιδάσκαλο και παππού πατριαρχικό ιερέα).

Ατυχώς, αυτοί οι τελευταίοι υπηρέτησαν, ο πρώτος στο Ζίρνοβο, στη Δράμα και στην Τσατάλτζα (Χωριστή σήμερα) και ο δεύτερος οτο Νευροκόπι και στις Σέρρες.

Φανατισμένοι πανσλαβιστές, οι πέντε εξωμότες αποτέλεσαν μια σπείρα πολύ επικίνδυνη για τον Ελληνισμό του Νευροκοπίου.

Η σπείρα αυτή εγκαταστάθηκε στο Νευροκόπι.
Εκεί, αφού κατάφερε να ξεγελάσει τους προύχοντες, Ηλία Δούκα, τους τρεις αδελφούς Ασταρτζή (ο Ιωάννης ο μικρότερος αδελφός αργότερα αποκήρυξε το Σχίσμα), τον Απόστολο Σμιλιά και άλλους, δημιούργησε, με το πέρασμα του χρόνου, με τη βία που ασκούσε στους ελληνικούς πληθυσμούς, μια κατάσταση καθόλου ευοίωνη για το μέλλον του άτυχου Ελληνισμού της Επαρχίας Νευροκοπίου.

Η πίεση αυτή του Σαράφωφ επί του ελληνικού πληθυσμού, κατέληξε στο να λάβει μορφή έντονης ένοπλης βίας από το 1901, όταν εγκαταστάθηκε στο Ζίρνοβο ο Δ. Δουκώφ (Δ. Δούκας), ταγματάρχης του βουλγαρικού στρατού.

Φανατισμένος, κι αυτός, βούλγαρος προπαγανδιστής, με βάρβαρα αισθήματα, ύπουλος και δόλιος, εφοδιασμένος με τα απαραίτητα χρηματικά ποσά και άλλα μέσα, οργάνωσε και εξόπλισε τους σχισματικούς της περιοχής, κάτω από την πλήρη αδιαφορία των τουρκικών αρχών.

 Έτσι, με την ανοχή των τουρκικών αρχών, άρχισε ένας αγώναςπροκειμένου να καμφθεί το φρόνημα των Ελληνορθοδόξων, οι οποίοι βίωναν τον τρόμο και την απειλή για τη ζωή τους καθημερινά.
Ήταν τότε, που στο μητροπολιτικό θρόνο του Νευροκοπίου είχε εγκατασταθεί ο μητροπολίτης Νικόδημος.
Απελπισμένος ο άξιος εκείνος ιεράρχης και απογοητευμένος από τη βάρβαρη συμπεριφορά του βουλγαρικού κομιτάτου, που καθημερινά συγκρουόταν με το ελληνικό στοιχείο, για να του αρπάξει την εκκλησία και το σχολείο και ανήσυχος για την τύχη του Ζιρνόβου, το οποίο κινδυνεύει να χαθεί, γράφει (1902) προς το Οικ.
Πατριαρχείο:

«... Είχον γράψει εις την Χ.Θ.Π. πολλάκις ότι οι Βούλγαροι τόσον μυστικώς εργάζονται ώστε ουδείς των ημετέρων δύναται να τους εννοήσει και τόσον επιτυχώς καθ’ όσον θυσιάζουν και προσωπικόν και ικανόνχρήμα χάριν του σκοπού των. Είχον γράψει εις την Μεγάλην Εκκλησίαν ότι εάν εκβουλγαρισθεί το Ζίρνοβο, η Επαρχία Νευροκοπίου θα απολεσθή καθ’ όσον θα μείνει με 50 οικογένειες εις Νευροκόπιον, 95 εις Τσερέσοβον, 120 εις Παπα Τσιαΐρ και ταύτας επί πέντα μήνας κατ’ έτος, καθ’ όσον το χειμώνα καταβαίνουσι εις διάφορα θερμά μέρη και 25 οικογενείας εις Στάρτιστα».